مردمی بودن راز ماندگاری عاشورا

حجت الاسلام و المسلمین علی شفیعی مدیر گروه و عضو هیأت علمی گروه فقه کاربردی:  مردمی بودن راز ماندگاری عاشورا

به گزارش روابط عمومی پژوهشکده اسلام تمدنی، حجت الاسلام و المسلمین علی شفیعی مدیر گروه و عضو هیأت علمی گروه فقه کاربردی پژوهشکده اسلام تمدنی در سرمقاله ای که در روزنامه شرق در تاریخ یکشنبه ۱۷ شهریور ۱۳۹۸ منتشر شده است گفت: 

ماندگاری واقعه تلخ عاشورا در طول تاریخ علت های متعددی داشته است که تنها راه بقاء آن توجه به تداوم آن علت هاست. علت هایی هم چون: مردمی بودن؛ پاک و زلال بودن؛ جاذبه داشتن؛ قابل فهم همگان بودن و…که می توان علاوه بر این ها از نقش شخصیت خالص و ناب امام حسین ^{علیه السلام} و یاران اش از یک سو و ره آوردهای معرفتی و اخلاقی آن از سوی دیگر نیز یاد کرد که مانائی این واقعه تلخ را تا به امروز تضمین کرده اند.در این میان از دو نکته مهم در راستای جاوانگی این واقعه نباید غفلت کرد که چندی است با چالش مواجه شده اند.

عاشورا به مثابه یک امر مردمی

عاشورا را باید فراتر از نهادها دید و نباید به هیچ نهادی آن را گره زد. گرچه عاشورا در ارتباطی دو سویه با نهاد روحانیت هم به آن سود رسانده است و هم از آن کام گرفته است اما گره زدن این دو به بکدیگر خطای فاحشی است که توسط برخی در حال دامن زدن است.

 عاشورا را مردم با تمام فراز و فرودها و اوج و حضیض ها همانند آب زلالی از لابلای تمام سنگلاخ ها و گاه سدها گذر داده اند و تا به امروز رسانده اند و باید تلاش کرد همین گونه آن را ادامه داد. عموم مسلمانان چه شیعیان و چه اهل سنت؛ چه در ایران و چه در عراق؛ چه در هند و چه در پاکستان و…عاشورا را از خویش می دانستند و خود را موظف به حفظ آن و انتقال آن به نسل های پس از خویش می دانستند.

اما اتفاق ناگواری که در حال رخ دادن است تلاش برخی برای نهادینه کردن عاشورا است. عاشورا نهضت بود و باید نهضت بماند. در این سه دهه اخیر حداقل در کشورما تجربه نهادینه کردن عاشورا و تلاش برای مدیریت آن با حجم فراوانی پیگیری شد که از تولید و تکثیر مرثیه خوانانی با اهداف ویژه تا هدایت عاشورا به سمت و سویه های خاص -که البته همه آن ها جز آسیب هایی برای عاشورا ره آورد دیگری نداشته اند – می توان یاد کرد.

نگرانی برخی مراجع شیعی از توسعه و تکثیر غیر طبیعی نهادهایی مثل مراثی خوانان و تبدیل آن ها به جایگزینی برای نهاد سنتی روحانیت که در این برهه خاص اتفاق افتاد را نباید ساده انگاشت.

آن چه باید به صورتی جدی یادآوری کرد این است که ورود برخی نهادهای حاکمیتی که عملاً به کمرنگ شدن نقش مردم در این واقعه منجر شده است در درازمدت نه تنها به نفع عاشورا نیست بلکه حتماً آسیب های متعددی را به دنبال خواهد داشت.

به گمان نگارنده حتی ورود نهادهای دوزیستی (مردمی – دولتی) مثل شهرداری ها نیز از این قاعده مستثنی نیست بلکه در درازمدت نقش تخریبی خود را نشان خواهد داد. مردم باید همانند گذشته احساس کنند حسین ^{(علیه السلام)} از آنِ همگان است و عاشورا را باید همگان زنده نگه دارند و خود را اخلاقاً بدان موظف بدانند.

در این میان از نقش خطرناک ترویج و تبلیغ شکلی خاص از بازخوانی عاشورا و نگاهداشت محرم در وسائل ارتباط جمعی و …نیز نباید غفلت کرد که گویا میل شان به تثبیت یک قرائت و یک نگاه و یک تقریر از عاشورا است و معتقدند تنها قرائت و تنها قالب مورد پسند خالق عاشورا همان است که ایشان گمان می کنند غافل از این که تکثر قرائت ها و تقریرها عاملی مهم در ماندگاری عاشورا بوده است.

دهه محرم به مثابه امری تکرار ناشدنی

چندی است توسط برخی در کنار دهه محرم دهه سازی های متعددی شروع شده است که نگرانی پاره ای از مراجع محترم تقلید را نیز به دنبال داشته است. دهه سازی های غیر طبیعی آسیب های چندی را به دنبال  دارد که از آن جمله می توان به این موارد اشاره کرد:

الف) ابهت و هیمنه دهه عاشورا کم رنگ  یا از  آن ستانده می شود؛ب) اهتمام عموم مردم را به دهه محرم تحت الشعاع قرار می دهد؛ج) نگاه قدسی مردم به دهه عاشورا را به نگاهی عرفی تبدیل می کند؛د)تکثیر دهه و توزیع اهتمام مردم بین آن ها نوعی رخوت و وازدگی به همراه دارد و… .

به راستی آیا نیازی به آسیب شناسی این همه دهه سازی نیست؟ آیا نیازی نیست تا در یک سنجش عمومی از تاثیر این رویکرد در افکار عمومی مطلع شد؟ نکته جالب این است که اگر مردمی بودن عاشورا و محرم دست نخورده باقی می ماند ما به این آسیب دوم مبتلا نمی شدیم. تجربه نزدیک به یک هزارسال از آن واقعه به خوبی نشان می دهد عموم مسلمانان حتی حاضر نشدند برای رحلت پیامبرشان یک دهه در کنار دهه محرم بازتولید کنند ؛ امری که اگر اتفاق می افتاد هم کسی را یارای مخالفت با آن نبود.

انتظار می رود نخبگان جامعه از یک سو و مدیران دغدغه مند از سوی دیگر تلاش کنند تا اولاً: از هر رفتاری که مردمی بودن عاشورا را با چالش مواجه می کند دوری کنند؛ و ثانیاً: حتی الامکان از تلاش برای تحفظ بر ماندگاری دهه عاشورا به عنوان تنها دهه ای که مشروعیت و مقبولیت اش مردمی است دریغ نورزند و از اهتمام دیگران به این امر حمایت کنند.