در قسمت پیشین از جراحت امام علی(ع) سخن به میان آمد، ‌در این بخش کوتاهه ای از نقاهت او.

الف.ابوالفتوح رازی می نویسد وقتی ابن ملجم امام را مجروح کرد و اطرافیان آن حضرت در یأس و امید بی تابی می کردند، با خرسندی گفت کاری کرده ام که هرگز از آن جان سالم به در نخواهد برد. نوشته اند او برای انجام مأموریتی که به دوش گرفته بود، شمشیری به هزار درهم خرید و هزار درهم نیز برای مسموم کردن آن پرداخت تا هیچ راهی برای نجات امام نباشد و در این عمل رضایت خداوندی و بهشت برین را جستجو می کرد(روض الجنان، مشهد، ۱۳۷۱، ج۱۵،‌ص۳۸۹).

ب.امام با این که حال بسیار بدی داشت،‌باز از توجه به دیگران غافل نبود. اصبغ بن نباته، یکی از اصحاب می گوید: جمعی در بیرون نشسته بودیم، حسن(ع)آمد و خواست برویم، اما من همچنان ماندم و می گریستم.علی(ع) چون متوجه شد، اجازه داد به دیدنش بروم. او سربند زردی بر سر بسته بود و تمام ریش و صورتش پر از خون بود(همان،‌ص۳۹۰).

پ.انسان در چنین وضعیتی که هم از رنج و درد زخم، آزرده است، هم از ناجوانمردی و خشونت ضارب خشمگین، به طور طبیعی جز به انتقام و تنبیه نباید بیندیشد، اما امام در همان حال دردمندی و بی رمقی، جز به اخلاق و قانون/ شرع نمی اندیشد، از این رو دو توصیه مهم به فرزندانش می کند:

۱.ابن ملجم اسیر شماست، پس با او بمانند اسیر رفتار کنید، نه یک قاتل؛ به او غذای خوب بخورانید و لباس نرم بپوشانید(یعقوبی، تاریخ، بیروت، ج۲، ص۲۱۲).

۲.اگر من از دنیا رفتم، قاتلم را تنها قصاص کنید و از مثله کردن بدن او –که معمولا برای فرونشاندن خشم انجام می شد- بپرهیزید و اگر زنده ماندم خود می دانم چه کنم؛ ببخشم یا قصاص(ابن عبدالبر، الاستیعاب، بیروت، ۱۹۹۲، ج۳، ص۱۱۲۵).

ت. رعایت حدود الهی یا به تعبیر امروزیان، حقوق انسانی، لازمه حیات تمدنی و از آن بالاتر امری اخلاقی است و پای بندی به آن یک ضرورت. تخطی از مرزهای حقوقی و اخلاقی، پایه های زندگی اجتماعی/انسانی را سست می کند، از این رو، چنان که شایسته اش بود و از او انتظار می رفت، حتی در این حال، به آن می اندیشد و توصیه می کند تا مبادا خشم و ناراحتی بیش از حد، رفتاری فراقانونی یا غیر اخلاقی را موجب شود.

این اصلی مهم در فرهنگ دینی/ارزشی است: بزرگی جرم، هرگز مجوزی برای کیفری بیش از آنچه در شرع/ قانون معین است، نمی شود (مائده/۸) و بی گمان خداوند متجاوزان از حد را دوست ندارد(بقره/۱۹۰).

* عضو پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی