در اوایل دهه سوم قرن بیستم آدام متز نویسنده سویسی با الهام از اثر بزرگ تاریخی هم میهن خود یاکوب بورکهارت، فرهنگ دوره رنسانس ایتالیا، عنوان رنسانس اسلام (اسلامی) را برای کتابش درباره تمدن اسلامی در قرن چهارم/دهم برگزید. متز به این مبادرت نکرد که اتصاف واژه غربی (رنسانس) را به پدیداری غیرغربی توضیح دهد. نویسنده کتاب حاضر می کوشد این نقض را چاره کند و نشان دهد که در قرن چهارم/دهم به راستی رنسانسی در جهان اسلام، به ویژه ایران و عراق آن زمان و در دوران حکومت روشن اندیش آل بویه، صورت گرفت و این رنسانس از جهاتی به رنسانس های قرن دوازدهم و قرن پانزدهم، در ایتالیا، شبیه بود.
بیان اصلی این رنسانس، یعنی احیای میراث فرهنگی باستان به صورت ترجمه و مطالعه علوم غیردینی و دنیوی یونانی، یک انسان گرایی فلسفی بود که میراث علمی و فلسفی یونان باستان را سرمشق فرهنگی و آموزشی خود قرار داد و در کنار این انسان گرایی فلسفی، ادیبان و شاعران و کاتبان دیوان یک انسان گرایی ادبی را پروردند که در کلمه «ادب» (کلمه ای که در ترجمه های یونانی-عربی در ترجمه «پایدیا» / paideia به یونانی می آید) بیان شد. این کتاب که از روی چاپ دوم آن (۱۹۹۲؛ چاپ نخست ۱۹۸۶) ترجمه شده است نسبت به چاپ نخست واجد دو امتیاز است: مقدمه ای مفصل به چاپ دوم (پاسخ به ناقدان) و درج مقاله ای مستقل به پیوست.
سرفصل های اصلی کتاب حاضر به شرح زیر است:
– مقدمه
– فصل اول: آرایش صحنه: آغاز عهد آل بویه
– فصل دوم: مکاتب، مجالس و انجمنها
– فصل سوم: بزرگان: دانشوران، ولی نعمتان و قدرتمندان
– خاتمه و نتیجه
– پیوست: تحقیق مقدماتی در باب انسان گرایی در عصر رنسانس اسلامی
