تاریخ ایران اسلامی ۲

مقدمه
نرم ‌افزار تاریخ ایران اسلامى نسخه‌ی ۲‌، مشتمل بر مهم‌ترین کتاب‌هاى کهن مربوط به تاریخ ایران است. دامنه‌ی جغرافیایى ایران هرچند در طول تاریخ متغیر بوده است، امّا آنچه مورد نظر ما در این کتابخانه است، تمام سرزمین‌هایى است که تحت نفوذ فرهنگى و تمدنى ایران بوده ‌اند و تاریخ آن‌ها به زبان فارسى تدوین شده است.

پیشینه
مرکز تحقیقات کامپیوترى علوم اسلامى پیش از این گام‌هایى در دیجیتالى کردن کتاب‌هاى تاریخى برداشته است که همه در یک راستا و به‌منظور ارائه طرحى کلى از تاریخ اسلام و ایران مى‌باشد.
تولید نرم‌افزار «نور السیره» نسخه‌ی ۱ و ۲، جغرافیاى جهان اسلام‌ نسخه‌ی ۱و ۲، سیره نبوی، سیره معصومان‌ و تراث نسخه‌ی ۱ و ۲، تراجم نسخه ۱ و ۲ و ۳ و نیز تاریخ ایران اسلامی نسخه‌ی ۱ در راستاى همین طرح کلى بوده است.
نرم‌افزار «نور السیره»، به جنبه عمومى تاریخ جهان اسلام و سیره و انساب قبایل و موضوعاتى از این دست توجه دارد و نوعى تاریخ عمومى مسلمین است و کتاب‌هاى موجود در برنامه نیز تأمین‌کننده همین هدف است. نرم‌افزار تراث‌، منابع ادبى و تاریخ اجتماعى اسلام را پوشش می‌‌دهد. نرم‌افزار جغرافیاى جهان اسلام،‌ به جغرافیاى عمومى اماکن و سرزمین‌هاى اسلامى، به اصطلاح جغرافیاى تاریخى مى‌پردازد و نرم‌افزار تراجم دربردارنده شرح حال حاملان میراث و معارف اسلامی است.
ازاین‌رو، گروه تاریخ معاونت پژوهشی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم‌افزار تاریخ ایران اسلامی نسخه‌ی ۱ را به‌عنوان تاریخِ بخشی مهم از جهان اسلام که ضرورت پرداختن به آن، آشکار و در راستاى همان طرح کلى بود، طراحی و تهیه نمود.

ضرورت و هدف از تولید
تولید نرم ‌افزار تاریخ ایران اسلامى نسخه‌ی ۲ و تلاش برای استمرار پیدا کردن آن، کوششی است براى معرفى تاریخ، فرهنگ و تمدن بزرگ ایران اسلامى که راه دستیابى به اطلاعات مربوط به تاریخ ایران را تسهیل نموده و ابزار تحقیق و پژوهش را براى همه فرهیختگان، به‌خصوص تاریخ‌‌دانان، مورخان و دانش‌‌پژوهان این رشته فراهم می‌‌نماید. دشوارى متن‌هاى قدیم تاریخى فارسى و پراکنده بودن اطلاعات آن‌ها و کمبود نرم‌‌افزارى که دربردارنده‌ی متون اصلى مربوط به تاریخ ایران باشد، از جمله نکاتى است که ضرورت استمرار این طرح را روشن مى سازد.
پس از عرضه‌ی نرم‌افزار تاریخ ایران اسلامی نسخه‌ی یکم و استقبال بسیار زیاد پژوهش‌گران و علاقه‌مندان به تاریخ ایران، در صدد گسترش کمّی و کیفی این نرم‌افزار و رفع کاستی‌های احتمالی بودیم، امّا متأسفانه مشکلاتی که در ادامه‌ی کار پیش آمد، برای مدّتی ادامه طرح را متوقف کرد؛ به‌نحوی که حتی مجبور به توقف تکثیر نرم‌افزار تاریخ ایران اسلامی نسخه‌ی یکم شدیم. عمده مشکل پیش‌آمده، از جهت رعایت حقوق مالکیت معنوی صاحبان آثار و جلب رضایت آنان برای استفاده از آثارشان در این طرح می‌باشد؛ اصلی که مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، خود را ملزم به رعایت آن می‌داند و تلاش بر حفظ حقوق صاحبان آن دارد.
به دلیل عدم اجازه برخی از صاحبان آثار، مرکز نور به‌ناچار مجبور به حذف برخی کتاب‌ها در نسخه‌ی دوم شد [لیست منابع حذف‌شده]، امّا تلاش کرد با جایگزین کردن نسخه‌های دیگری که منعی از جهت مالکیت معنوی نداشت، مانند جایگزین کردن نسخ چاپ سنگی و سربی تا حدی این نقیصه را جبران کند و نیز با اضافه کردن منابع دیگر ضمن رعایت اصل حفظ حقوق مالکیت معنوی صاحبان آثار، سعی در غنا بخشیدن به منابع در نسخه‌ی جدید کرد.
بدین‌ترتیب – ضمن تشکر و قدردانی وافر از تمامی فرهیختگانی که با بذل آثارشان ما را در خدمت‌رسانی به جامعه‌ی پژوهش کشور یاری کردند و موجبات اعتلای علمی و فرهنگی این مرز و بوم را فراهم ساختند – با همه‌ی مشکلات و کاستی‌هایی که وجود دارد، اقدام به تولید نرم‌افزار تاریخ ایران اسلامی نسخه‌ی دوم کردیم؛ تا إن‌شاءالله سهمی در خدمت به پژوهش و فرهنگ این سرزمین و اعتلای نام ایران اسلامی داشته باشیم و از همه‌ی کسانی که می‌توانند به‌نحوی ما را برای ارائه‌ی خدمت‌رسانی بیشتر از هر جهت یاری کنند، استمداد می‌طلبیم.

مخاطبان
مخاطبان این طرح، همانند نسخه یکم، پژوهشگران، محققان، دانشجویان و علاقه‌‌مندان به مباحث مربوط به ایران هستند و نیز مستشرقان و ایران‌‌پژوهان، از جمله کاربران و مخاطبان بین‌المللى این طرح می‌باشند.

دامنه نرم‌افزار
دامنه زمانی:
دامنه این طرح، به‌لحاظ زمانى، تاریخ ایران دوره اسلامى تا اواخر دوره‌ی قاجار را در بر مى‌گیرد و نیز به‌عنوان پیش‌درآمد، برخى از کتب کهن و پژوهش‌‌هاى جدید درباره‌‌ى تاریخ ایران باستان در برنامه گنجانده شده است.
امیدواریم تاریخ دوره‌ی پهلوى و انقلاب اسلامى ایران در برنامه‌‌هاى جداگانه عرضه شوند.
دامنه محتوایی:
موضوع کتاب‌هاى این کتابخانه، دائر مدار دولت‌هاى شکل‌ گرفته در ایران مانند طاهریان، سامانیان، صفاریان، غزنویان، سلجوقیان، خوارزمشاهیان، مغول، ایلخانان، صفویه، افشاریه، زندیه، قاجاریه و مشروطه است که در این برنامه، به‌لحاظ محتوایى در محورهاى زیر دسته‌‌بندى می‌شوند:
تاریخ‌هاى عمومى:
کتاب‌هاى تاریخى که شامل دوره خاصى از تاریخ ایران نیستند و معمولاً از داستان آفرینش تا روزگار خود مؤلف را در بر دارد، مانند: تاریخ روضه الصفا میرخواند، حبیب السیر خواندمیر و نیز تاریخ الفى‌ آصف خان قزوینى و قاضى احمد تتوى.
تاریخ دولت‌ها:
کتاب‌های تاریخی که وقایع مربوط به چند سلسله از حاکمان را در بر می‌گیرد و یا کتاب به‌لحاظ موضوعی و محتوایی شامل دولت‌های مختلف می‌شود، مانند: تاریخ مبارک‌شاهی سیهرندی و نیز بدائع الوقائع واصفی.
تاریخ‌‌هاى سلسله‌‌اى:
کتاب‌هاى تاریخى که وقایع مربوط به یک سلسله از سلاطین و یا اخبار سلطانی از یک سلسله خاص را شامل می‌شود، مانند: أحسن التواریخ‌ حسن‌بیک روملو یا تاریخ الجایتو ابوالقاسم عبدالله کاشانى.
تاریخ‌‌هاى محلى:
کتاب‌هایى درباره تاریخ یک شهر یا منطقه ‌ى خاص که گاه محدود به دوره خاصى از تاریخ آن شهر یا منطقه و یا محدود به حکومتى خاص در آن منطقه و یا شهر می‌شود، مانند: تاریخ بخارا نرشخى، تاریخ رویان‌ اولیاءالله آملى.
تاریخ ایران باستان:
کتاب‌های کهن و پژوهش‌های جدید که درباره تاریخ ایران پیش از اسلام تدوین شده و به‌عنوان پیش‌نیاز ضروری برای مطالعه‌ی تاریخ ایران پس از اسلام در برنامه گنجانده شده است، مانند کتاب ایرانیان و یونانیان پلوتارخ و تاریخ ایران باستان پیرنیا.
تاریخ اجتماعی:
تاریخ اجتماعی یکی از گرایش‌های تاریخ است که حوزه وسیعی از جلوه‌های مختلف زندگی و فرهنگ جوامع گذشته را بررسی می‌کند و برخلاف کتب تواریخ رسمی که معمولاً دربرگیرنده‌ی تاریخ فرادستان (حاکمان) است، به تاریخ فرودستان (توده های مردم) و نقش اجتماعی آن‌ها نیز توجه نموده است، مانند کتاب تاریخ اجتماعی ایران آقای راوندی.