در نشست علمی «الگوی حکمرانی نبوی نسبت به یهودیان و مسیحیان» بررسی شد؛
از پیمان مدینه تا عهدنامه سَنت کاترین؛ بازخوانی الگوی حکمرانی پیامبر(ص) در قبال یهودیان و مسیحیان
دکتر مهدی قاسمی با تبیین سیر تاریخی حکمرانی نبوی، تأکید کرد: عدالت، آزادی عقیده و وفاداری به پیمانها، ستونهای اصلی تعامل پیامبر اسلام(ص) با اهلکتاب بوده و این الگو، ظرفیتی روشن برای همزیستی مسالمتآمیز ادیان ارائه میدهد، ظرفیتی که میتواند در گفتوگوهای معاصر بینالادیانی و مباحث حکمرانی چندفرهنگی، الهامبخش باشد.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی پژوهشکده اسلام تمدنی، نشست علمی «الگوی حکمرانی نبوی نسبت به یهودیان و مسیحیان» با ارائه دکتر مهدی قاسمی، محقق رسمی پژوهشکده اسلام تمدنی و پژوهشگر مطالعات تطبیقی اسلام و ادیان برگزار شد. در این نشست که در سلسله نشستهای هفته پژوهش و به بهانه بزرگداشت هزار و پانصدمین سال ولادت پیامبر اسلام (ص) برگزار شد، موضوع الگوی تعامل و حکمرانی پیامبر اسلام(ص) در قبال اهل کتاب، با رویکردی تاریخی، تحلیلی و تطبیقی بررسی شد.
دکتر قاسمی در آغاز، حکمرانی پیامبر(ص) را به دو دوره مکی و مدنی تقسیم کرد و گفت: «در دوره مکی، پیامبر اسلام(ص) هیچگونه حکمرانی سیاسی نداشت و رویکرد ایشان نسبت به یهودیان و مسیحیان، مبتنی بر دعوت تبلیغی، گفتوگوی دینی و تأکید بر مشترکات اعتقادی بود؛ دورهای کاملاً مسالمتآمیز و عاری از هرگونه تقابل سیاسی یا نظامی.»
وی در ادامه با اشاره به دوره مدنی، پیماننامه مدینه را نقطه عطف حکمرانی نبوی دانست و افزود: «این پیمان، یک قرارداد اجتماعی چندفرهنگی بود که مسلمانان، یهودیان و حتی مشرکان را در قالب یک “امت واحده” گرد هم آورد و اصولی چون آزادی عقیده، استقلال دینی، امنیت جمعی و حل اختلافات از طریق داوری پیامبر(ص) را نهادینه کرد.»
این پژوهشگر مطالعات ادیان با اشاره به نقض پیمان از سوی برخی قبایل یهودی تصریح کرد: «واکنش پیامبر(ص) نه از سر تقابل دینی، بلکه بر اساس منطق حقوقی و سیاسیِ پیمانشکنی بود؛ به همین دلیل نیز برخوردها متنوع و متناسب با نوع رفتار هر قبیله، از تبعید تا مجازات در موارد همکاری با دشمن، صورت گرفت.»
دکتر قاسمی سپس به تشریح الگوی عمومی حکمرانی نبوی پرداخت و با تبیین مفاهیم «اهل ذمه» و «معاهدین» گفت: «پیامبر(ص) برای غیرمسلمانانِ ساکن در قلمرو اسلامی، حقوق روشنی ازجمله امنیت جانی و مالی، آزادی انجام مناسک دینی، حفظ اماکن مقدس، استقلال قضایی داخلی و معافیت از خدمت نظامی قائل بود؛ در مقابل، پایبندی به قوانین عمومی و عدم اقدام علیه حکومت، شرط اصلی این همزیستی به شمار میرفت.»
وی اصول کلی حکمرانی نبوی را در چهار محور عدالت، آزادی عقیده، تعامل سازنده و حمایت از مظلومان خلاصه کرد و با استناد به حدیث «مَنْ ظَلَمَ مُعَاهِدًا فَأَنَا خَصْمُهُ» تأکید کرد: «در منطق نبوی، ظلم به غیرمسلمانِ همپیمان، خط قرمزی جدی محسوب میشد.»
در بخش دیگری از این نشست، تعامل پیامبر(ص) با مسیحیان نجران و نیز عهدنامه مشهور پیامبر اسلام با راهبان صومعه سنت کاترین مورد بررسی قرار گرفت. دکتر قاسمی این عهدنامه را «نمونهای کمنظیر از تسامح دینی و وفاداری سیاسی» توصیف کرد و گفت: «در این فرمان، امنیت جانی و مالی، آزادی کامل مذهبی، معافیتهای مالیاتی، حمایت نظامی و حق پناهندگی برای مسیحیان تضمین شده و اعتبار آن، فراتر از یک منطقه خاص و تا روز قیامت اعلام شده است.»
وی با اشاره به تأیید این عهدنامه از سوی خلفای بعدی و برخی سلاطین مسلمان افزود: «تداوم تاریخی این پیمان نشان میدهد که الگوی نبوی، نه یک رفتار مقطعی، بلکه یک راهبرد پایدار در حکمرانی اسلامی بوده است.»
در جمعبندی این نشست، دکتر قاسمی خاطرنشان کرد: «تفاوت رویکرد پیامبر(ص) نسبت به یهودیان و مسیحیان، نه ریشه در تبعیض دینی، بلکه در نوع رفتار و میزان پایبندی آنان به پیمانها داشت. الگوی حکمرانی نبوی، الگویی انعطافپذیر، عدالتمحور و مبتنی بر کرامت انسانی است که امکان شکلگیری جامعهای چنددینی و مسالمتآمیز را فراهم میکند.»
این نشست، تصویری روشن از ظرفیتهای تمدنی اسلام در حوزه حکمرانی و همزیستی ادیان ارائه داد؛ ظرفیتی که میتواند در گفتوگوهای معاصر بینالادیانی و مباحث حکمرانی چندفرهنگی، الهامبخش باشد.
بدون دیدگاه