به گزارش روابط عمومی پژوهشکده اسلام تمدنی، دکتر سید مصطفی احمدزاده، رییس پژوهشکده اسلام تمدنی و مدیر کل پژوهش دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی درگفتگویی کوتاه به مناسبت هفته پژوهش با شبکه معالم به تبیین دستاوردها و نحوه فعالیت های این پژوهشکده پرداخته است.

برنامه ها و پروژه های پژوهشی اداره کل را در سال گذشته و سال های آینده تشریح فرمائید.

ما دوازده عضو هیات علمی داریم در مجموعه که معمولا هر عضو هیات علمی روی یک پروژه در حال کارکردن است و نکته ای که هست این است که در سال اخیر اعضای هیات علمی طبق یک برنامه سه ساله ای که خودشان برای خودشان تدوین کردند روی یک حوزه کاملا تخصصی ورود کردند مثلا آقای دکتر ظهیری روی بحث منطق های توسعه یافته کار می کنند. دکتر سعیدی روی بحث معنویت. که قبلا در مورد عرفان های نوظهور کار می کردند و الان روی بحث معنویت کار می کنند و کتاب معنویت از دیدگاه قرآن یکی از کتاب های ایشان است که در دست چاپ است. آقای دکتر واسعی روی فلسفه تمدن و بحث تمدن در سیره اهل بیت کار می کنند و آقای باغستانی روی بحث مدیریت علم در تمدن اسلامی و آقای شفیعی روی فقه زنان و فقه انسان و کرامت انسان کار می کنند و در فضای فقه و انسان شناسی هستند و آقای دکتر حسینی روی بحث اقتصاد شهری کار می کنند و قبلا روی اقتصاد و تعلیم و تربیت کار می کردند و الان روی بحث اقتصاد شهری و فقه شهری هستند و آقای دکتر ایازی روی بحث جامعه شناسی و قرآن و آقای میرسندسی روی قرآن و جامعه شناسی. آقای بهرامی روی بحث امنیت و مطالعات امنیت در قرآن. آقای خامه گر روی اصول و قواعد تفسیر انواع و اقسامش. بنده خودم روی روش شناسی قرآن کار می کنم.

این یک بخش کارما است و اعضای هیات علمی ما همه تخصصی شده اند بنابراین پروژه هایی هم که دارند همه در راستای تخصص شان است و این باعث شده که گروه ها همه تخصصی شده اند و پژوهشکده هم تخصصی شده است و ما روی چهار حیطه خاص داریم کار می کنیم: فلسفه علوم اسلامی، روش شناسی علوم اسلامی، علوم اسلامی و مطالعات میان رشته ای. این هم از این قسمت.

اما در بحث قطب ها، بیشتر با چهار میز در قطب ها کار می کنیم: میز توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی، میز اسلامی سازی علوم انسانی، میز توسعه و تعمیق فعالیت های قرآنی و میز تمدن اسلامی. هشتاد درصد کار ما با میزها است و با میزهای دیگر هم کار می کنیم ولی تمرکز ما بر روی این چهار میز است که ارتباط خیلی خوبی در سال گذشته با این میزها داشته ایم. در هر جلسه شورای پژوهشی پژوهشکده ـ که طرحی مربوط به قطب ها است ـ نماینده میز مربوطه آنلاین یا حضوری در جلسه حضور دارد.

فرایندهای مربوط به طرح های پژوهشی یا پروژه هایی که داریم یا موظفی ها خیلی روان تر شده به دلیل اینکه هم اعضای هیات علمی ما روی بحث های تخصصی خود مسلط تر هستند و در بخش های ناظر و ارزیاب مشکلات کاهش پیدا کرده است هم به دلیل اینکه این فرایندها در سال های گذشته چند بار تکرار شده سرعت فرایندها هم توسط اعضای علمی و هم توسط شورای علمی گروه ها و شورای پژوهشکده و هم فرایندهای بعد از آن توسط میزهای تخصصی سرعت پیدا کرده است.

روژه های قطبی که داریم فرهنگ کاربردی واژگان قرآن، شبکه نیاز و پاسخ در حوزه علوم اسلامی، نشست های تخصصی نقد مبانی معرفت شناختی و روش شناختی علوم اسلامی، قواعد اختصاصی فقه شهر، بررسی آرای مفسران در باب صداقت، شرایط اجتهاد نهادی و به همین شکل کارایی فقه از منظر اندیشمندان، صنف بنایان و معماران دوران اسلامی آداب و اندیشه ها و حیات حرفه ای، بررسی جامعه شناختی ضعف صداقت در قرآن، بازتولید محتوای حکایت با موضوع صداقت، نیازسنجی و شبکه مسائل مطالعات اسلامی هنر، گزارش و تحلیل کاربست روش های تحقیق در مقالات علمی پژوهشی قرآنی و کتابخانه دیجیتال. که این ها از مهمترین برنامه های قطبی ما است که برخی از آنان تمام شد و برخی هم ادامه دارد.

در مورد برنامه هایی که مربوط به گروه فقه است توضیح بیشتری بفرمائید.

در گروه فقه ما دو مسئله را به شکل جد دنبال می کنیم. یکی بحث فلسفه اصول است که هم کارگاه هایی داشته ایم در سال ۹۸ هم برنامه های مفصلی داشته ایم با همکاری مرکز آخوند خراسانی و اداره کل آموزش و هم یکی از کلان پروژه هایی که در گروه فقه کار می شود بحث فقه شهر و شهرنشینی است که فقه شهر و شهرنشینی سه پروژه در مورد قواعد فقه شهر دارند و آثار مربوط به فقه شهر که الان تقریبا تمام شده اما یک مسئله فراتر از فقه شهر و شهرنشینی بحث الهیات شهر است که از حدود دو سال پیش این الهیات شهر با همکاری پژوهشکده ثامن شروع شد در میز توسعه و توانمندسازی مصوب شد که ما همایشش را برگزار کنیم. پژوهشکده ثامن یکسری اقداماتی هم انجام دادند و در جلسات مشترکی قرار بر این شد که همایش الهیات شهر را برگزار کنند که بحث کرونا آمد و فعلا متوقف شده ولیکن الهیات شهر هم به عنوان یک برنامه محوری کل پژوهشکده است چون وقتی که می گوییم الهیات شهر دیگر فقه شهر و شهرنشینی بخشی از آن می شود و بحث های فلسفه شهر در گروه فلسفه است و بحث های مربوط به قرآن و اجتماعی هم در گروه قرآن و مطالعات اجتماعی دنبال می شود بحث های تمدنی اش هم در گروه تمدن و فقهی و اقتصادی هم در گروه فقه کاربردی و سایر حوزه ها هم توسط پژوهشگران و ظرفیت های پژوهشگاه که قسمت های مختلف از قبیل اخلاق و معنویت و امثالهم دارند که این ها را هم در دستور کار داریم. بنابراین گروه فقه دو برنامه اینچنین داشت.

برنامه هایی که به صورت تخصصی اعضای هیات علمی پیگیری می کنند در برنامه هایی که مرتبط با قطب هست را چه مقدار در حل مسائل حوزه و نظام موثر می بینید؟

برنامه های اعضای هیات علمی ما دو حالت دارد: مستقیم و غیرمستقیم.

در حالت مستقیم یکسری پروژه هایی داریم که این ها کاملا کاربردی است مثلا دکتر ایازی در مورد نظریه عدالت کار کرده است یا نظریه تفکر در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت کار کرده است یا موضوعاتی از این دست که میشود گفت کاملا در فضاهای کاربردی است. یا مثلا دکتر سعیدی که در عرفان های نوظهور و عرفان حلقه کار کرده اند که کاملا کاربردی بوده است یا درس گفتارهایی که الان ارائه شده مثلا در مورد فقه مقارن یا عرفان حلقه که خیلی هم استقبال شده است. این از یکطرف و از طرف دیگر کتاب هایی که آقای خامه گر دارند در فضای قرآنی کشور بعضا کتاب هایی بوده است که روی آن مسابقات کشوری برگزار شده است.

اما در قسمت غیرمستقیم: چون کار ما غیرپژوهشی است بیشتر مخاطبین ما کسانی هستند که در رتبه های بالای علمی کار می کنند. حالا مثلا دانشجویان کارشناسی ارشد، دکتری یا بعضا لیسانس و فضلای حوزه در سطح دو و سه و چهار و اساتید دانشگاه و حوزه و محققان و پژوهشگران و کارشناسان تراز اول نهادهای فرهنگی و هنری و امثالهم.

 بیشتر محصولاتی که ما تولید می کنیم آن ها استفاده می کنند و از آن محصولات در برنامه زیاد تصمیم سازی ها و تصمیم گیری ها محصولات ما روی ذهن مخاطبین اصلی ما که نخبگان هستند تاثیرگذاری خواهد کرد و بعد از آنجا وارد مسائل جامعه می شود البته از آنجایی که خدمتتان گفتم ما آن برنامه سه ساله ای که تنظیم کردیم در نهایت آن چهار فعالیتی که خدمتتان گفتم به نظام سازی تمدنی منتهی می شود که در نظام سازی تمدنی اگر ما سه عنصر اصلی معنویت، عقلانیت و عدالت را با به عنوان سه عنصر اصلی نظام سازی در نظر بگیریم ما عدالت را به غیر از یکی دو تا کاری که آقای ایازی انجام دادند و یک ویژه نامه عدالت داشتیم در پژوهش های قرآنی آن را ما الان در سه سال آینده کمرنگ کردیم ولکن در بحث معنویت و عقلانیت که خروجی نظام سازی تمدنی ما است که بر پایه چهارتا فلسفه علوم اسلامی، روش شناسی علوم اسلامی، تاریخ علوم اسلامی و علوم اسلامی و مطالعات میان رشته ای استوار است، خروجی اش در معنویت و عقلانیت می آید و از آن طریق می تواند حل مسائل جامعه را داشته باشد. افزون بر اینکه اعضای هیات علمی فقط در موظفی های خودشان خلاصه نمی شوند. اعضای هیات علمی پایان نامه، مقاله، پروژه های درون سازمانی و برون سازمانی دارند مثلا آقای ایازی یک پروژه ای در خصوص بحث ادب در حرم مطهر رضوی برای آستان قدس کار کرده اند بعد در شوراهای مختلف عضو هستند که از طریق آن شوراها در حل مسائل کشور موثر هستند بعد در فضای مجازی بعضی از اعضای هیات علمی ما خیلی فعال هستند، پاسخگویی به شبهات دارند سخنرانی های مختلف دارند مثلا آقای شفیعی یکی از اعضای خیلی فعال در این حوزه هستند و مسائل روز را سخنرانی میکنند هم با نگاه فقهی و هم فرهنگی و اجتماعی. هم اینکه اعضای هیات علمی از طریق تدریس چه از طریق کارگاه و چه از  طریق درس دانشجویانی را تربیت می کنند که آن دانشجویان فعالیت های پژوهشی دارند که برخی از آنان متناسب با نیازهای روز است و زیر نظر ایشان کار می شود. این ها بخشی از کارهایی است که اعضای هیات علمی انجام می دهند حالا اینکه برخی از اعضای هیات علمی فعال تر هستند و با شبکه های آنلاین کار می کنند، لایو می گذارند و برخی حالت نیمچه سایت دارند و بالاخره می خواهم بگویم که فقط و فقط موظفی ایشان را نبینیم.

نسبت به کارهای گروه فقه توضیح بیشتر بفرمائید که چقدر در حل مسائل فقهی و نظام توانسته اند موثر باشند؟

گروه فقه چون دو عضو هیات علمی بیشتر ندارد نسبت به گروه هایی که پنج عضو هیات علمی دارد طبیعتا فعالیت هایش کمتر خواهد بود ولکن الحمدلله چون شورای علمی گروه فقه شورای علمی قوی و فعال و پویایی است و از طرف دیگر پروژه های قطبی که در گروه فقه تعریف شده است پروژه هایی است که در دو حیطه فلسفه اصول و فقه شهر و شهرنشینی است البته یکسری پروژه های دیگر هم دارد مثل بحث جریان های تکفیری و امثالهم و با توجه به اینکه مدیر گروه فعالی دارد و ارتباطات خوبی با مراکز فقهی مشهد و قم و اصفهان و تهران دارد از این جهت می شود گفت که نمره قابل قبولی می گیرد و فعال ظاهر شده است و لکن بخواهیم مقایسه کنیم که گروه فقه ما با مثلا گروه های فقهی که در حوزه علمیه است یا در انبوه مدارس علمیه در مشهد است یا در استان ها است ولی با توجه به دو عضو هیات علمی که دارد شاید طبیعتا خیلی کارهایش دیده نشود ولیکن چون دو مسئله بر جای مانده روی زمین را دنبال می کند یکی فقه شهر و شهرنشینی و یکی هم بحث فلسفه اصول که البته فلسفه اصول را دیگران هم کار می کنند ولی در حوزه فقه شهر و شهرنشینی می شود گفت صف شکن و جلودار بوده و ورود کرده در این حوزه و همچنان هم با تمام قوی دارد انجام می دهد و انشاءالله در سال آینده که اولین شماره دو فصلنامه الهیات شهر را منتشر خواهیم کرد آنجا خروجی های پژوهش ها در حوزه فقه شهر و شهرنشینی افزون بر اینکه کتاب می شود در قالب مقاله هم در آن نشریه منتشر خواهد شد.

افق برنامه سه ساله پژوهشی در قسمت گروه پژوهشی فقه را بیشتر تشریح بفرمائید.

در قسمت فقه آقای شفیعی بحث فقه زنان را که زیرمجموعه فقه کاربردی است و می شود گفت فقه های مضاف است را دنبال می کند و آقای دکتر حسینی هم بحث اقتصاد شهری را دنبال می کند که به نوعی بگوییم بحث فقه شهر و شهرنشینی در بحث های اقتصادی اش است و البته آقای دکتر حسینی الان ورود جدی پیدا کرده اند به نظام سازی اقتصادی در قرآن چون ایشان چند تا اثر در این حوزه داشته اند: یکی تولید، توزیع، مصرف از دیدگاه قرآن و یک کتاب دیگر داشته اند به نام اقتصاد اسلامی و الان هم یک جلد کتاب دارند در حوزه اقتصاد و رابطه اش با تعلیم و تربیت که مراحل نهایی اش است که پیوسته به آیات قرآن ارجاع داده اند و از آیات قرآن استفاده کرده اند الان ایشان به نوعی می شود گفت که روی اقتصاد و قرآن متمرکز شده ولکن این زاویه را با نظام سازی اقتصادی در قرآن دنبال می کند که یکسری همکاری ها را هم با پژوهشکده فهم و معارف قرآن شروع کرده اند برای نظام سازی قرآنی که آنجا یک پروژه کلانی است و قسمت اقتصادش را هم ایشان به عهده گرفته و دنبال می کند. جناب آقای شفیعی هم قبلا در حوزه کرامت انسانی کار می کردند و تصویر انسان در فقه کار می کردند و بعد از آن آمده اند در بحث فقه جنسیت و فقه زنان و در برنامه سه ساله شان قرار است در برنامه فقه زنان کار کنند.

با تشکر از وقتی که در اختیار ما گذاشتید.

من لازم می دانم که از همه کارشناسان مجموعه و روسای ادارات و مدیران گروه ها تشکر کنم که با تمام قوا نسبت به بحث های پژوهش پیگیر هستند.