سمینار«بررسی آراء مفسران درباره صداقت»

به همت گروه پژوهشی قرآن و مطالعات اجتماعی؛

سمینار طرح پژوهشی «بررسی آراء مفسران درباره صداقت» برگزار گردید.

به گزارش روابط عمومی پژوهشکده اسلام تمدنی، سمینار طرح پژوهشی حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر حسن نقی‌زاده با عنوان «بررسی آراء مفسران دربارۀ صداقت»  به همت گروه پژوهشی قرآن و مطالعات اجتماعی روز چهارشنبه ۰۸ بهمن ماه از ساعت ۱۰ همزمان به صورت حضوری در اتاق جلسات تخصصی پژوهشکده اسلام تمدنی و مجازی در قالب وبینار برگزار شد.

در این جلسه حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر حسن نقی‌زاده (استاد دانشگاه فردوسی مشهد) مجری پروژه، حجت‌الاسلام والمسلمین سیدموسی صدر ناظر علمی پروژه، حجت الاسلام والمسلمین مخلصی همکار مجری، دکتر سیدمصطفی احمدزاده رئیس پژوهشکده و سرپرست گروه قرآن و مطالعات اجتماعی، محمد بهرامی، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمد خامه‌گر، دکتر سیدمحسن میرسندسی اعضای هیئت علمی گروه پژوهشی قرآن و مطالعات اجتماعی، و  مجتبی فانی رئیس ادارۀ امور پژوهشی پژوهشکدۀ اسلام تمدنی حضور یافتند.

در ابتدا اویس استادی کارشناس امور پژوهشی، گزارشی دربارۀ فرآیند انجام پروژه و مراحل نظارت ارائه دادند. سپس مجری پروژه دکتر نقی‌زاده دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد گزارشی از محتوای ارائه شده در این پروژه را ارائه کرد. در ادامه حجت‌الاسلام مخلصی به عنوان همکار مجری توضیحات بیشتری را به شرح ذیل ارائه دادند: این طرح به سه بخش اصلی تقسیم کرده‌ایم: کلیات که طرح مسئله، ضرورت و هدف تحقیق بیان شده است. بخش دوم به جایگاه صداقت در دیدگاه مفسران می‌پردازیم و بخش سوم نیز نمودها و الگوهای بی صداقتی می باشد که هفت عنوان (براساس سفارشنامه) مدنظر قرار گرفته و در فصلی جداگانه دربارۀ آنها بحث شده است. اساس مسئله این است که ناهنجارهایی که در جامعه می بینیم به بی صداقتی باز می گردد. برای یافتن راهکارهای مقابله با این ناهنجاری ها، ابتدا باید اصل موضوع صداقت را بررسی و تحلیل کنیم، لذا بخش صداقت حدود سی صفحه از طرح را به خود اختصاص می‌دهد. روش تحقیق ما نیز روش کتابخانه ای مرکب از استنادی و توصیفی و تحلیلی است. در بحث واژه شناسی هم از کتاب‌های لغت و هم از تفاسیری که به بحث لغت پرداخته اند، به ویژه الکشاف زمخشری و مجمع البیان مرحوم طبرسی، استفاده شده است. هدف تحقیق این است که ببنیم نظر و آراء مفسران دربارۀ صداقت و نمودهای هفت‌گانۀ بی‌صداقتی چیست؟ و براساس این دیدگاه‌ها بتوانیم به راهکارهایی برای معضلات اجتماعی خودمان برسیم.

حجت الاسلام مخلصی در ادامه به بحث دربارۀ بخش اصلی طرح پرداخته و گفتند: مهم ترین آیه صداقت در قرآن، آیۀ ۱۷۷ سورۀ بقره می‌باشد که مشخص می‌کند صادقین چه کسانی هستند و صفاتی را نیز برای ایشان مشخص می‌کند. در این آیه سه عنوان اصلی مطرح است که صدق و صداقت را تبیین می کند: ایمان، بر و تقوا. در حقیقت این سه ویژگی، ریشه های صداقت هستند و معنای عمیق آن را بیشتر آشکار می کنند، صادق کسی است که هم باور ایمانی داشته باشد، هم عمل نیکو و بر داشته باشد و هم در ارزش‌های اخلاقی در سطح تقوا قرار گرفته باشد. اگر ما بتوانیم صداقت را درست تبیین کنیم، راهکار اصلی همۀ این ناهنجاری‌ها بیان می‌شود که در صداقت ورزی خلاصه می‌شود. در مرحلۀ بعد آثار و مزایای صداقت تشریح شده است. ما صداقت را در سخن صرف خلاصه نکرده ایم، بلکه صداقت را در تمام ساحات زندگی از جمله کردار، گفتار، نیت و…. بررسی کرده‌ایم. در مرحلۀ بعد نیز به آثار صداقت در حوزۀ سیاسی و اجتماعی پرداخته‌ایم.

ایشان در ادامه افزود: فصل سوم الگوها و نمودهای بی صداقتی مبتنی بر هفت مصداق است. ما در تمام این هفت عنوان نمودهای بی صداقتی این الگو را پیش گرفته ایم: نخست خود عنوان، تبیین معنایی شده است و نظر و مراد نگارنده مشخص گردیده است که هم از نظر لغت و از منظر قرآن و مفسران معنا شده است، سپس آیات مهمی را مدنظر قرار داده‌ایم که می‌تواند این عنوان را تبیین کند. البته باید این مسئله را مدنظر داشته باشیم که دست ما از این جهت بسته بود، یعنی اگر می خواستیم آثار و پیامدهای خیانت را بررسی کنیم، مطالب زیادی وجود داشت، اما از آنجا که در اینجا صرفاً باید نظر مفسران را تبیین کنیم، با محدودیت بسیار مواجه بوده ایم و در این زمینه مفسران بسیار کم سخن گفته‌اند. به عنوان نمونه بنده با پیشنهاد آقای صدر به معجم موضوعی تفاسیر مراجعه کردم. بنده وقتی به این اثر مراجعه کردم ولیکن متأسفانه در بخش آثار و پیامدهای صداقت که هیچ مطلبی نیافتم. در واژه راستگویی نیز عناوین زیادی وجود داشت از جمله آثار راستگویی که در این زمینه نیز تنها به تفسیر المنیر ارجاع شده بود که آن هم تنها سه کلمه است: الصدیق یهدی الی البر و البر یهدی الی الجنۀ. بنابراین از جهت بیان پیامدها و راهکارها بسیار با محدودیت مواجه بودیم، هر چند بنده با تلاش بسیار حدود هفتاد صفحه را به ا ین موضوع اختصاص داده‌ام. ریشۀ اصلی تمام این مصادیق هفت‌گانه که ما در سراسر این طرح پیوسته با عبارات مختلف بیان کرده‌ایم، بی ایمانی است، اگر پایه‌های ایمانی و باورهای ایمانی فرد تقویت شود، صداقت نیز در او بروز و ظهور خواهد کرد و در نتیجه تمام این آسیب‌ها نیز مرتفع خواهد شد. در پایان هر هفت مصدایق چند صفحه به عنوان نتیجه گیری آورده شده که در آنجا به این راهکار اصلی اشاره شده است.

پس از توضیحات مجری محترم، ناظر علمی پروژه حجت‌الاسلام والمسلمین صدر ضمن قدردانی از تلاش‌های مجری محترم ، عنوان کرد: . ساختار تحقیق مستحکم است و قلم نویسنده نیز بسیار روان می باشد. برخی مشکلات موردی وجود دارد که در حاشیه تحقیق آمده و به محقق محترم ارائه خواهد شد، اما اما اشکال اصلی این تحقیق فاصله داشتن خروجی نهایی با اهداف موردنظر است طوری که خود دوستان نیز به این مسئله اذعان داشتند. غرض از این طرح آن بود که برای یک آسیب اجتماعی راهکار پیدا کنیم. سفارش دهنده آسیب‌های مختلفی را شناسایی کرده که ریشه آنها به عدم صداقت بازمی گردد و باید درمان شود. برای درمان این آسیب باید چند محور مدنظر قرار گیرد: نخست عوامل پیدایش بی‌صداقتی (در هر یک از آن مصادیق هفت‌گانه) است، محور دوم آثار و پیامدهای این آسیب‌های هفت‌گانه است. محور سوم عوامل زدایش این آسیب‌ها می باشد که چگونه می‌توان هر یک از این مصادیق هفت‌گانه را مرتفع نمود. در این طرح این سه محور یا عمل نشده یا به صورت ضعیف وجود دارد. نکته ای که ایشان دکتر نقی زاده و آقای مخلصی فرمودند این بود که مفسران چیزی در این موراد نگفته اند، اما به نظر می رسد در اینجا مفسران جنبۀ طریقی دارد، نه موضوعی، یعنی خود محقق می توانست بخشی از این مطالب را بیان کند و بعد تذکر دهد که اینها در کلام مفسران نیامده، در حالی که می‌توانست بیان شود.

ایشان در ادامه سخنان خود گفتند: به نظر بنده دستیابی به هدف تحقیق مهم است، و اگرچه حوزۀ کار شما مفسران بوده، اما وقتی مطالب در این حوزه اندک است، می‌توانستید کمی نیز فراتر حرکت کنید و نقص را برطرف نمایید. در واقع خود هدف تحقیق مجوز این کار شماست حتی اگر طراح و سفارش دهنده از شما نخواسته باشید، می‌توانستید به اختصار در حد یکی دوصفحه در هر مصداق به آن بپردازید. به هر حال این نقص وجود دارد و با توجه به اینکه خروجی نهایی ۵۰ صفحه با قرارداد فاصله دارد می‌توان آن را برطرف کرد.

پس از اتمام بیانات ناظر علمی پروژه، اعضای هیئت علمی گروه قرآن و مطالعات اجتماعی و همچنین مجتبی فانی نماینده محترم پژوهشکده در سمینار پژوهشی نیز نظرات خود را ابراز داشتند. در نهایت مقرر گردید اصلاحات خواسته شده اعمال شده و در خروجی نهایی با نظر ناظر محترم، لحاظ گردد. همچنین ارزیابان پیشنهادی اعضای گروه نیز جهت تصویب در شورای پژوهشی مشخص شدند، اما مقرر گردید طرح پس از اعمال اصلاحات و تأیید ناظر مراحل ارزیابی را سپری کند.