به گزارش روابط عمومی پژوهشکده اسلام تمدنی، دکتر محمد باغستانی مدیرگروه و عضو هیأت علمی گروه هنر و تمدن اسلامی پژوهشکده اسلام تمدنی، در گفتگوی تلویزیونی در برنامه شب شرقی شبکه ۵ خراسان رضوی شرکت نمود که به شرح زیر است.
چه زمینه های تاریخی در موضوع با اهمیت مناظره های امام رضا ع و مطالبه آنها نسبت به ادیان مختلف شکل گرفته است؟
مناظره نوعی گفتگوی دو طرفه است که براساس استدلال و برهان و دلیل برپا می شود. هر یک از طرفین سعی می کند با دلایل خود از عقیده خود استفاده کند و طرف مقابل هم همین کار را انجام می دهد. در یک فضای آرام، علمی و درحضو جمعیتی برگزار شده است. اگر ریشه های تاریخی آن را مشاهده کنیم در جهان اسلام این قرآن کریم بود که هنگامی که پیامبر اکرم مبعوث شدند به رسالت قرآن حضرت را دعوت نمود که مردم را با گفتگوی مستدل و برهانی به طرف دین دعوت کند و از هر گونه تند روی و ارائه مطالب سست پرهیز شود. اساسا اسلام با دعوت به عقل و خرد پیش رفت و گسترش پیدا نمود. قرآن استدلال های فراوانی در این باب ارائه کرد و پیامبر اکرم کاملا نشان دادند که باید به اینگونه مطالب دینی و مطالب علمی در بین مردم گسترش پیدا کند و استفاده از عقل و خرد که از بهترین و والاترین نعمت هایی است که خداوند به انسان داده باید در مطالب علمی استفاده نمود. این در سنت و سیره جهان اسلام کاملا شناخته شده بود تا به دوره حضرت رضا ع رسید.
از سوی دیگر به محض این که مسلمانان در عصر فتوحات اسلامی توانستند جهان غیر عرب را هم تسخیر کنند و نومسلمانان غیرعرب به این مجموعه اضافه شدند پاره ای از آداب و رسوم آنان نیز وارد جهان اسلام شد از جمله ایرانیان. در ایران باستان هم گزارش های متعددی است که سنت مناظره و گفتگوهای علمی وجود داشته است. بنابراین آن هم به عنوان پایه دوم و ریشه سوم بر می گردد به دوره ای که قبل از حضرت رضا ع فرق اسلامی شکل گرفتند و هر کدام از فرقه ها براساس برداشت و بینشی که داشتند سعی می کردند برای استدلال به جلسات مناظره روی بیاورند و به این کیفیت هنگامی که حضرت رضا ع وارد خراسان شدند و موضوع بحث و مناظره پیش آمد این پیش زمینه ها شرایط را برای مناظره های تازه فراهم نمود.
ویژگی های مناظره حضرت امام رضا ع چیست؟
هنگامی که حضرت وارد مرو شدند و از نخستین امام هستند از ائمه شیعه که وارد ایران شدند و فضای ایران فضای متفاوتی با مدینه، عراق و عربستان بود و آن این که مذاهب مختلفی در این سرزمین وجود داشت. از جمله اسلام که تازه وارد شده بوده است. جلسه مناظره که شروع شد و حضرت در آن جلسات شرکت کردند از عمل و رفتار امام چنین برآمد که حضرت ضوابطی برای گفتگو دارند و گفتگوهای خود را مبتنی بر منطق هایی اجرا می کنند به گونه ای که هم حقیقت در میان مردم گفته شود و هم آداب و کرامت انسانی طرف مقابل حفظ شود.
می توان به برخی از این ویژگی ها اشاره کرد:
معمولا در بحث و گفتگوهای مناظره ای نقد و انتقاد حرف اول را می زند. امام ع هرگز به انتقاد از اشخاص نمی پرداختند خود موضوع را مورد بحث قرار می دادند. فارغ از این که این سخن را چه کسی بیان نموده است. این فرمایش امیرالمومنین هم بود که به گفته توجه کنید نه به گوینده. خود معیار طلبی که بیان شده باشد. لذا ویژگی اول مناظره حضرت این بود که به افراد کاملا احترام می گذاشتند و گفته های آنان را مورد نقد قرار می دادند. این ویژگی است که همچنان برای امروز هم می تواند معتبر باشد . ویژگی دوم این بود که حضرت می کوشیدند بر اساس منابعی که طرف مقابل هم قبول دارد بحث کنند. مثلا یهودیان و مسیحیان در جلسه حضور داشتند حضرت به کتاب های خود آنها بسنده می کردند. به گونه ای که طرف های مقابل مناظره اگر ابتدا از گفتگو ناراحت بودند بعد از مدتی می دیدند که ایشان کاملا به منابع آنها آگاهند و این ویژگی است که هنوز هم در جهان اسلام اعتبار دارد که باید به منابعی که مورد قبول طرف مقابل است استناد کرد.
آزاد گذاشتن طرف مقابل برای پرسش و اظهار نظر ویژگی بعدی مناظره های حضرت بود. حضرت رضا ع در مقام ولیعهدی مناظره می کردند. خلیفه و صاحبان قدرت نیز در جلسه حضور داشتند. حضرت چنان طرف را آزاد اعلام می کردند که آن شخص به راحتی بتواند پرسش خود را مطرح نماید و حضرت با آزادی کامل پاسخ او را می دادند. اینجا احترام به شخصیت علمی طرف مقابل بود که در هر صورت برای خود عالمی است. هنگامی که این مناظره ها در بیرون مطرح می شد همه می دیدند که این مناظره ها در کمال رعایت آداب انسانی این گفتگو صورت گرفته است.
ویژگی بعدی رعایت انصاف در گفتگو بود. اینگونه نبود که امام از همه جهت یک نکته را نقد کنند. گاهی نقاط مثبت آن را هم مطرح می کردند و می گفتند نقطه ضعفی هم در این دیدگاه وجود دارد. این بسیار مهم است که در داوری نسبت به دیگران و نسبت به آرا و مذاهب و اندیشه های دیگران از یک کنار داوری کردن بی انصافی است و باید نکته های مثبت دیدگاه های دیگران را دید و به آن احترام گذاشت و آن را تقویت کرد و البته نکته های ضعف آن را هم مطرح نمود که حقیقت بیان شود.
نکته بعدی حقیقت طلبی حضرت بود و اینکه واقعا وقتی برای جلسه مناظره تشریف می آوردند می خواستند حقیقت در پایان این گفتگو آشکار شود. نه از هر راهی برای رسیدن به مقصود. لذا استدلال های منطقی داشتند. دلایل عقلانی ارائه می کردند از خود سخنان افراد استفاده می کردند که بتوانند نکاتی را بیان کنند. در مسیحیت اعتقاد قدیمی وجود داشت که پدر، پسر، روح القدس. حضرت رضا ع به بزرگ کشیشان فرمودند که ما از حضرت عیسی مطالب خوبی شنیدیم. امام نشنیدیم که او اهل عبادت باشد. نماز بخواند، روزه بگیرد. بزرگ مسیحیان عصبانی شد و گفت این اشتباه است. ایشان اهل عبادت و روزه بودند. حضرت فرمودند چه کسی را عبادت می کرد. گفت خدا. حضرت فرمودند پس خود ایشان نمی تواند خدا باشد. شما می گویید پدر، پسر، روح القدس. این استدلال عقلانی بود که بزرگ مسیحیان ساکت شد.
بدون دیدگاه