در کرسی ترویجی «کنش‌های اجتماعی در فرایند پیشرفت بر اساس آموزه های قرآن» با ارائه دکترسیدعلی‌نقی ایازی عنوان شد:
تبیین ابعاد و شاخص‌های الگوی اسلامی پیشرفت
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی پژوهشکده اسلام تمدنی، کرسی ترویجی «کنش‌های اجتماعی در فرایند پیشرفت بر اساس آموزه های قرآن» در فضای مجازی پژوهشکده اسلام تمدنی در تاریخ ۲۸ شهریورماه ۱۴۰۰، ساعت ۱۲ با ارائه دکتر سیدعلی‌نقی ایازی (استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی)، نقد دکتر محمدمسعود سعیدی (استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی) و دبیر علمی اویس استادی (کارشناس امور پژوهشی) برگزار شد.
در این کرسی ترویجی، پس از توضیحات اویس استادی دبیر علمی جلسه، دکتر سیدعلی‌نقی ایازی عضو هئیت علمی گروه قرآن و مطالعات اجتماعی پژوهشکدۀ اسلام تمدنی ایدۀ اصلی خود را چنین تشریح نمودند: ایدۀ اصلی که امروز به طور مشخص به آن خواهم پرداخت این است که تأثیر کنش‌های اجتماعی بر پیشرفت را براساس آموزه های قرآن است. هدف اصلی ما تبیین ابعاد و شاخص‌های الگوی اسلامی پیشرفت بر اساس تعالیم قرآن بوده است که در کتاب بنده به تفصیل بیان شده است، یکی از اهداف فرعی نیز شناسایی عوامل مؤثر بر کنش اجتماعی در فرایند پیشرفت مبتنی بر الگوی اسلام است. پرسش‌های اصلی مدنظر ما عبارتند از: الگوی پیشنهادی دین اسلام جهت تحقق پیشرفت بر اساس آموزه های قرآنی چیست؟ چه نسخه ای را برای تحقق جامعه پیشرفته ارائه می‌دهد؟ ابعاد پیشرفت را چگونه تبیین کرده و چه راه حلی برای آن ارائه می‌دهد؟ مختصات الگوی پیشرفت اسلامی با توجه به متغیر کنش اجتماعی از منظر قرآن چیست؟ الگوی پیشرفت اسلامی با توجه به متغیر کنش اجتماعی دارای چه ابعادی است؟ شاخص‌های الگوی پیشرفت اسلامی با توجه به متغیر کنش اجتماعی در قرآن کدام هستند؟ ثمرۀ عملی مطالعۀ بنده این است که به شناخت عملی و کاربردی در زمینه‌ی الگوی اسلامی پیشرفت در کشور دست یابد؛ در واقع از آنجا که با مسئله‌ای اسلامیت و پیشرفت روبرو هستیم و کشور ایران که برخوردار از نظام جمهوری اسلامی است، خروجی این تحقیق می‌تواند جزء اسناد بالا دستی قرار گرفته و در نتیجه منجر به تولید آراء جدید در حوزۀ پیشرفت مبتنی بر آموزه‌های قرآن شود. ایشان سپس دربارۀ روش پژوهش خود و مراحل انجام شده توضیح دادند: بنده ابتدا تمام آیات قرآن را مطالعه کرده‌ام و بعد تمام آیاتی را که به بحث پیشرفت و تأثیر کنش‌های اجتماعی برآن مرتبط بوده‌اند احصاء و طبقه‌بندی و دسته‌بندی کرده‌ام و در جداول خاصی آورده‌ام. بعد براساس تفسیر اجتماعی اینها را ارزیابی نموده‌ام. در بحث تفسیر اجتماعی نیز منظور ما مجموعه‌ای از شروح، توضیحات، استنباطات و تحلیل‌هایی است که مفسران در طی قرون و اعصار در ذیل آیات اجتماعی قرآن مجید عرضه کرده‌اند.آیات اجتماعی نیز به آیاتی اطلاق می‌شود که به زندگی اجتماعی انسان و لوازم و آثار و پیامدهای آن مربوط باشد. با استفاده از رویکرد نظریۀ زمینه‌ای و رویکرد تفسیرگرایانه تجزیه و تحلیل از داده ها صورت می‌گیرد. در کارهای کیفی ما به یک چهارجوب مفهومی نیاز داشتیم تا دربارۀ هر یک از متغیرهای مورد مطالعه رویه واحد داشته باشیم. براین اساس کنش اجتماعی مبتنی برتعریف وبر کنش (انسانی) در صورتی اجتماعی است که فرد یا افرادی که رفتار می کنند برای آن معنای ذهنی قائل هستند و رفتار دیگران را مد نظر قرار می دهند و در جریان خود از آن متاثر می‌شوند.
ایشان در ادامۀ توضیحات خود به انواع کنش‌های اجتماعی بررسی شده اشاره کردند و گفتند: انواع کنش‌هایی که از آنها یاد کرده‌ایم عبارتند از: کنش‌های کنترلی و اصلاحی، کنش‌های عاطفی، کنش‌های انسجامی، کنش‌های مشارکتی. یکی از انواع این کنش‌ها، کنش‌های حمایتی است یعنی کنش‌های اجتماعی که در تعامل با دیگران به منظور تأمین برخی خواست‌ها و نیازهای جوامع از آن یاد می‌شود. کنش بعدی کنش عبادی است یعنی آن دسته از کنش‌هایی که به ارتباط بین انسان و پروردگار ارجاع داده می شود، لکن در شریعت دسته‌ای از این کنش‌ها در ارتباط با هم نوع قرار می‌گیرد و یا خصوصیتی از کنش عبادی جنبه اجتماعی به خود می‌گیرد.
ایشان در ادامه توضیحاتی را دربارۀ دیگر کنش‌های اجتماعی بیان کرده و در پایان نیز به موانع اجتماعی پیشرفت و کنش‌هایی که به نوعی می‌توانند مانع پیشرفت گردند، صحبت کردند.
پس از توضیحات دکتر سعیدی، استاد محترم ناقد، دکتر محمدمسعود سعیدی ضمن تشکر از دکتر ایازی، اظهار داشتند کار اصلی ایشان این بوده که کنش‌های اجتماعی که از دید خودشان یا تفاسیر قرآن کریم بر پیشرفت و تکامل انسان تأثیر دارند، جمع آوری کرده اند. در واقع شما کنش‌های اجتماعی که به نظر خودتان و تفاسیر قرآن (و نه لزوماً آیات قرآن و خود قرآن) بر تکامل و پیشرفت انسان و نه جامعه مؤثر هستند را جمع آوری کرده و بعد آنها را فروکاسته‌اید، یعنی هر چند مفهوم را ذیل مفهوم بزرگتر قرار داده‌اید. در مورد مقولۀ مرکزی‌تان نیز با تمام آن عناوین کلی را ذیل عنوان بزرگتر یعنی تعامل با انسان قرار داده‌اید. اشکال اصلی این است که ایشان در نهایت به مدعای خود دست نیافته‌اند. مهم ترین نکته و اشکال بنده این است که پیشرفتی که می‌خواهد بررسی شود و کنار توسعه قرار می‌گیرد، مربوط به اجتماع است و صرف کنش‌های اجتماعی به پیشرفت اجتماعی مربوط نمی شود. به بیان دیگر کنش‌های اجتماعی لزوماً به پیشرفت مربوط نیست، بلکه باید شاخص های جامعه پیشرفته براساس آیات قرآن مشخص گردد، در حالی که بحث شما بیشتر معطوف به تکامل انسان به عنوان فرد است که لزوماً به جامعه ارتباطی ندارد. نکتۀ دوم در مورد روش انتخابی شما برای این پژوهش است. در این قسمت هم شما به روشی که ابتدا مدعی شده‌اید، عمل نکرده‌اید. شما مدعی استفاده از روش نظریه‌پردازی گرانددتئوری یا داده‌محور هستید، براین اساس تنها باید مطالب و محتوای خود را از آیات قرآن استنباط می‌کردید، یعنی تکامل فردی مورد ادعای خود را براساس آیات قرآن به دست می‌آوردید. این در حالی است که در واقع شما عمدتاً از خود آیات قرآن چیزی درنیافته‌اید و بیشتر به تفاسیر و فهم فسران اتکا نموده‌اید.
در پاسخ به نقدهای دکتر سعیدی، دکتر سیدعلی‌نقی ایازی اظهار داشتند بنده در مقام پاسخ نیستم، بلکه در مقام ایضاح بیشتر هستم. در مورد بحث تفاوت میان پیشرفت و توسعه، بنده در چهارچوب مفهومی خود تشریح نموده‌ام که پیشرفت مدنظر بنده، فرآیند جهت‌داری است که هدف آن رساندن انسان به کمال است. اگر این دسته از پیشرفت‌ها وجود داشته باشد و این کنش‌ها در وجود آدمی در تعامل با دیگران نهادینه شود و سپس از اعضائ یک جامعه تکثیر گردد می‌تواند به توسعه وپیشرفت مدنظر شما منجر شود، اگر چه اینها قرب و تعالی و رشد فردی افراد است، ولی وقتی در پیوست با تعامل با دیگران قرار می‌گیرد، اثرگذار خواهد بود.
در بحث روش نیز بنده بر آموزه‌های قرآن تأکید داشتم و در ابتدای بحث نیز به تفسیر اجتماعی اشاره کردم که برداشت‌های مختلف مفسران مدنظر بوده است. در واقع ممکن است مفهومی در معنای اولیه آیه آشکار نباشد اما تفسیر ذیل آن که مثلاً به شأن نزول می پردازد، این ابهام را روشن می‌کند. بنابراین اگر بنده مدعی استفاده صرف از آیات قرآن بودم، ادعای ایشان درست بود، اما بنده در عنوان نیز به آموزه‌های قرآن اشاره کرده‌ام.
بدون دیدگاه