چکیده:
سابقه و هدف: دانش دندانپزشکی در تمدن اسلامی رشته‌ای مستقل از پزشکی محسوب نمی‌شد. پزشکان اسلامی دربارۀ طبیعت دندان، بیماریها، علل و راه‌های درمان آن بررسی‌های بسیاری انجام دادند. آنان بیماری‌های مختلف دندان را تحت عناوین متنوعی مانند پوسیدگی، تغییر اندازه و رنگ، شکستگی، ساییدگی، سوراخ شدن، کرم خوردگی، کُندی و لق‌شدن دندان به طور دقیق توصیف کرده، کوشیدند علل ایجاد هر یک را توضیح دهند.
مواد و روش‌ها: این پژوهش مبتنی بر متون کهن پزشکی انجام گرفتهاست. مهمترین این منابع عبارتند از: فردوس الحکمه ابنربّن طبری، قانون ابنسینا، کامل الصناعه علی بن عباس مجوسی و الحاوی رازی. در کنار آن از آثار جرجانی و معالجاتالبقراطیه احمد طبری و پزشکان مسلمان تا آغاز دورهی صفویه(حک:۹۰۷۱۱۳۵ق) نیز استفاده شدهاست. با این حال مطالب دست اول در چهار منبع نخست یافت میشود. روش پژوهش در این مقاله به صورت توصیفی است و در ادامه تلاش نویسندگان آن بود که یافتهها و دستاوردهای دندانپزشکی مسلمانان را با دندانپزشکی نوین -تا حدّ امکان- مطابقت دهند.
یافتهها: پزشکان مسلمان پیشگیری از بیماری را بر درمان مقدّم میدانستند؛ بنابراین توصیه به کاربرد دهانشویه، مسواککردن، نخوردن برخی از موادّ خوارکی مانند ترشیها، شیرینیها، خوردنیهای بسیار سرد و گرم، مالیدن روغن بر دندانها به جهت حفظ سلامتی و ارتقای بهداشت دهان و دندان بودهاست. به باور پزشکان مسلمان بسیاری از بیماری‌های دندان، معلول طبع آدمی و رطوبت لثه است، ازاین‌رو داروهایی برای تغییر مزاج و خشک‌کردن لثه تجویز می‌کردند. روشهای درمانی تجویز دارو، بادکش‌گذاشتن، داغ‌گذاری بر روی دندان، حجامت، فصد بود که داروها به روش جویدنی یا داروهایی ساختنی که بر دندان چسبانده میشد، مالیدنی و مضمضه‌کردن استفاده میشد. علاوه بر کاربرد دارو، پزشکان از ابزارهای خاصّ دندانچزشکی برای مداوا استفاده می‌کردند. پرکردن دندان، ترمیم دندانهای پوسیده و شکسته، سفت‌کردن دندانهای لق شده و جرم‌گیری از جمله روشهای معمول برای مداوای دندان بود.
بحث و نتیجه‌گیری: شیوهی پیشگیری و مداوای دندانهای ناسالم در طبّ سنّتی که با تجویز داروهای گیاهی و حیوانی بود، به شناسایی گیاهان دارویی و اثربخشی آنها در درمان بیماریها دلالت دارد. بنابراین روش طبابت و داروهای کاربردی پس از تأیید میتواند در دندانپزشکی نوین مورد استفاده قرار گیرد.
