به صورت مجازی برگزار گردید؛
جلسه دفاعیه رساله دکتری حجت الاسلام و المسلمین علی شفیعی
به گزارش روابط عمومی پژوهشکده اسلام تمدنی، جلسه دفاعیه رساله دکتری حجت الاسلام و المسلمین علی شفیعی مدیرگروه و عضو هیأت علمی گروه فقه کاربردی پژوهشکده سلام تمدنی با عنوان بررسی انتقادی رویکردها به حقوق زنان در فقه امامیه (مبانی؛ ادله؛ روش‌ها و چالش‌ها) به صورت مجازی برگزار گردید. گزارشی از رساله دکتری ایشان در ذیل آمده است.
بررسی انتقادی رویکردها به حقوق زنان در فقه امامیه
(مبانی؛ ادله؛ روش‌ها و چالش‌ها)
انسان آنگاه‌که شرافت مخاطَب بودن خداوند را پیدا می‌کند، جنسیت اش در سایه روح الهی‌اش[۱] به حاشیه و سایه می‌رود و لذا در ابتداء با «یا أَیهَا النَّاسُ»[۲] دعوت به گفتگو می‌شود و در انتها نیز باز با «یا أَیتُهَا النَّفْسُ الْمُطْمَئِنَّهُ ارْجِعِی إِلَی رَبِّک رَاضِیهً مَرْضِیهً»[۳] مورد خطاب قرار می‌گیرد و دعوت به بازگشت به اصل خویش می‌گردد، که هیچ نشانی از جنسیت و تقدم و تاخر یک جنس بر جنسی دیگر نیست.
اما انسان با همه ظرفیت فراوانی که برای درست فهمیدن و اخلاقی زیستن دارد، همیشه در پارادوکس دائمی تأثیرپذیری فهم وی از پیش دانسته‌ها،جنسیت، محیط‌زیست، آداب و سنت‌های پیرامونی‌اش از یک‌سو و نفس و هواهای نفسانی مؤثر در فهم از سوی دیگر زیست می‌کند و چه فراوان انسان‌هایی و جوامعی که بااین‌همه گواهان متنی، مقهور و مغلوب این دو ساحت تأثیرگذار در فهم شده و ره‌آوردشان اسباب رنج پاره‌ای انسان‌ها شده است.
جنسیت همان‌گونه که به‌درستی برخی صاحب‌نظران گفته‌اند «یکی از اضلاع مثلث شوم»[۴] بوده که همیشه تاریخ نگاه اخلاقی انسان به یکدیگر را تضعیف کرده و اسباب ظلم و اجحاف را در برهه‌های طولانی تاریخ بر زنان که جنسی فرودست دیده می‌شدند فراهم ساخته است.
این رفتار و نگاه نابرابری جویانه هرازچندی گاه توسط پیامبران و دیگر گاه توسط مصلحانی در قابل ایجاد تحولات اجتماعی با چالش مواجه می‌شده و مورد پرسش قرار می‌گرفته است ولی باز در رجعتی دوباره زنان به همان‌جایی برمی‌گشتند که نقطه آغازشان بود.
حقوق زنان یکی از بنیادی‌ترین دغدغه‌های آخرین پیامبر بوده است کما این‌که هم در متن وحیانی نازل‌شده بر آن عزیز و هم در سیره عملی و علمی وی خود را نشان داده است، حقوق زنان اما پسا پیامبر همانند پاره‌ای دیگر از آموزه‌های آن عزیز دچار قبض و بسط معرفتی شد و جایگاه زنان و حقوق ایشان گاه به اوج رسید و دیگر گاه به حضیض افتاد که این خود خبر از وجود نگاه‌ها و رویکردهای متفاوتی در این ساحت می‌دهد.
فهم مبانی ؛ ادله و چالش‌های این رویکردها که دغدغه چندین ساله نگارنده بود سبب شد تا این موضوع برای پژوهش گزینش شود.
این رساله تلاش کرده است ضمن پرداختن به دو رویکرد کلان «سنتی» و «نواندیشانه» و تقریرهای مختلف ذیل این دو رویکرد موجود در حقوق زنان که تصویرگر همان فرازوفرود است، به مبانی، ادله و چالش‌های این رویکردها بپردازد و آن‌ها را ضمن توصیف، تحلیل نیز بکند. خاستگاه این رساله دانش نو پیدای «فلسفه فقه» است و لذا از ورود جدی به ادله سلبی و ایجابی آراء هر یک از رویکردها در اعطاء یا الغاء یک حق از حقوق زنان خودداری شده است مگر به‌اندازه نیاز یا در مقام استشهاد علمی که آن‌هم بسیار اندک است.
در این رساله تلاش شده است تا به مباحثی پرداخته شود که پاره‌ای از مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:
- حقوق زنان مقوله‌ای موردتوجه شارع بوده است که اهتمام شارع به این امر را می‌توان در آموزه‌های فراوان و سیره عملی مسلمانان در صدر اسلام به‌روشنی دید،
- حقوق زنان پس از رحلت پیامبر و استقرار حکومت‌هایی با دغدغه‌های زمینی و عرفی دچار چالش شده و در فرصت تاریخی محدودی زنان مجدداً با بحران اُفت شخصیت انسانی و جایگاه اجتماعی مواجه شدند،
- رویکرد سنتی با تمام هیمنه و ابهت تاریخی‌اش از یک‌سو و ره‌آوردهای فراوان اش برای زیست انسانی از سوی دیگر، در جهان جدید با چالش‌های بسیاری به‌ویژه در حقوق زنان مواجه شده است،
- رویکرد سنتی در ساحت‌های مختلفی با چالش مواجه شده است ولی مهم‌ترین این ساحت‌ها را می‌توان به انسان‌شناسی و دین‌شناسی این رویکرد متوجه دانست،
- رویکرد سنتی هرچند زمینه‌ها و ظرفیت‌هایی برای دیده شدن زنان در حوزه عمومی داشته است ولی پاره‌ای سخت اندیشی ها و آداب‌ورسوم عرفی مانع به فعلیت رسیدن این ظرفیت‌های فقهی و حقوقی شده و زنان از ساحت عمومی محروم شدند،
- نواندیشی دینی که به‌صورت طبیعی فهمی در ادامه فهم پیشین است مدعیاتی دارد مبنی بر توانمندی‌اش برای ظرفیت‌سازی استحصال حقوق زنان از منابع دینی با لحاظ کار آیی و کارآمدی آن؛
نواندیشی دینی بر مبانی استوار است که اگر دقت لازم اعمال نشود احتمال ابتلای آن فهم به عرفی گرایی وجود دارد و لذاست که باید این اندیشه همیشه در معرض نگاه‌های انتقادی صاحب‌نظران قرار گیرد و از هرگونه تندخویی و درشت‌نویسی در پاسخ به‌گونه‌ای مؤمنانه دوری بجوید
[۱]. فَإِذَا سَوَّیتُهُ وَنَفَخْتُ فِیهِ مِنْ رُوحِی فَقَعُوا لَهُ سَاجِدِینَ. سوره «ص»، آیه ۷۲.
[۲]. یا أَیهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْنَاکمْ مِنْ ذَکرٍ وَأُنْثَی وَجَعَلْنَاکمْ شُعُوبًا وَقَبَائِلَ لِتَعَارَفُوا إِنَّ أَکرَمَکمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقَاکمْ إِنَّ اللَّهَ عَلِیمٌ خَبِیرٌ. سوره «حجرات»، آیه ۱۳.
[۳]. سوره «فجر»، آیات/۲۷/۲۸.
[۴]. جارویس، هلن، شهر و جنسیت، ص، ۲۶.
بدون دیدگاه