مقدمه:

امروزه اغلب ناشرین معتبر بین‌المللی از شناسگر شئ دیجیتال یا (DOI: Digital Object Identifier) استفاده می‌کنند تا با ایجاد شناسه‌ای یکتا برای تولیدات علمی خود، فرایند رفرنس‌دهی به مقالات را ساده‌تر و در نتیجه امکان دستیابی به آنها از طریق یک لینک مختصر را فراهم نمایند.

معرفی دی او آی

شناسگر شئ دیجیتال در واقع یک کد منحصر به فرد برای هر شئ دیجیتالی است که همانند اثر انگشت برای آن می‌باشد و استفاده از آن به دسترسی آسانتر و جلوگیری از مفقود شدن اطلاعات ارزشمند در فضای اینترنت کمک می‌کند.

این شناسگر، نظامی برای شناسایی دائمی و تبادل”میان کنش پذیر”^[۱] مالکیت معنوی بر روی شبکه‌های دیجیتالی است.

اهداف این نظام عبارتند از:

• فراهم نمودن چارچوبی برای مدیریت محتوای الکترونیکی
• برقراری پیوند میان ناشران و کاربران نهایی
• تسهیل داد و ستد الکترونیکی

تاریخچه دی او آی

دی او آی در سال ۱۹۹۷ توسط سازمان پیشبرد تحقیقات ملی آمریکا^[۲] طراحی شد و هم اکنون تحت نظارت بنیاد بین‌المللی دی او آی^[۳] اداره می‌شود. این کد توسط سازمان بین‌المللی استانداردسازی ایزو^[۴] نیز جهت شناسایی اسناد الکترونیکی مورد شناسایی قرار گرفته است.

معرفی بنیاد دی او آی

دامنه https://www.doi.org/  متعلق به بنیاد بین‌المللی دی او آی است. doi.org یک سازمان غیرانتفاعی که مدیریت نمایندگی‌های صدور خدمات دی او آی را بر اساس استاندارد ایزو ۲۶۳۲۴^[۵] برای سیستم دی او آی بر عهده دارد. سیستم دی او آی یک زیرساخت فنی و اجتماعی برای ثبت و استفاده از شناسه‌‌های تعاملی پایدار که دی او آی نامیده می‌شود را در شبکه‌های دیجیتال فراهم می‌کند.

 

آژانس‌های فروش^[۶] دی او آی

همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، تمامی شناسه‌های معتبر دی او آی از طریق سایت بنیاد بین المللی دی او آی به آدرس https://dx.doi.org   قابل مشاهده است. لازم است بدانید که هزینه‌های درخواست دی او آی بر عهده ثبت نام کنندگان است و همه نام‌های دی او آی باید در فهرست راهنمای سیستم دی او آی ثبت شوند. ثبت‌کنندگان (از طریق آژانس فروشی که انتخاب می‌کنند) مسئول نگهداری از داده‌های جاری مربوط به نام‌های دی او آی هستند که ثبت کرده‌اند. هنگامی که یک نام دی او آی توسط آژانس‌های فروش به محصولی اختصاص داده می‌شود، هر کسی می‌تواند آن نام دی او آی را بدون هزینه استفاده کند.

در جهان در مجموع یازده موسسه به عنوان آژانس‌های اصلی برای صدور شناسه دی او آی وجود دارد که هر کدام در حوزه خاصی تخصص داشته و به محتواهای مشخصی دی او آی ارائه می‌دهند. به عنوان مثال سی ان کا آی^[۷] وظیفه تخصیص کد دی او آی به موارد علمی منتشر شده در کشور چین را انجام می‌دهد، ، زیر مجموعه دیتاسایت^[۸]  این کد را به دیتاهای آنلاین در اینترنت اختصاص می‌دهد و  کراس‌رف^[۹] در این بین از مهمترین آنهاست که با نشریات علمی کار می کند و خدماتش به‌صورت هزینه ای است.

برای مشاهده فهرست آژانس‌های صادرکننده دی او آی به این آدرس مراجعه کنید:    http://www.doi.org/registration_agencies.html

همچنین در تصویر زیر نام این آژانس‌ها آمده است.

دی او آی به چه چیزهایی تعلق می‌گیرد؟

1. کتاب، فصل‌های کتاب و آثار مرجع
2. مجموعه مقالات کنفرانس‌ها
3. مجموعه داده‌ها^[۱۰]
4. پایان‌نامه‌ها
5. فرا داده پژوهانه^[۱۱]
6. مجلات
7. مقالات مجلات
8. مقالات در مرحله داوری همتایان^[۱۲]
9. انتشارات در مرحله انتظار^[۱۳]
10. پیش چاپ و محتوای ارسال شده^[۱۴]
11. گزارش‌ها و مقالات کاری
12. استانداردها
13. ابرداده‌هایی که بین موضوعات مختلف تحقیق ارتباط برقرار می‌کنند که شامل: Cross Mark, Component, Funding data, Peer reviews می‌شود.  

آمار دی او آی‌های اختصاص داده شده توسط کراس‌رف به هر یک از انواع محتویات را در تصویر زیر می‌توانید مشاهده کنید.

نمونه دی او آی های انواع مواد اطلاعاتی مختلف:

1.  کتاب (BOOK) https://doi.org/10.4324/9781315863429
2. فصل کتاب (Book Chapter) https://doi.org/10.3138/9781442681361-041
3. کتاب های مرجع (Reference Entry) https://doi.org/10.1002/0471208051.fre027
4. مجله (Journal) https://doi.org/10.21580/jdmhi
5. مقاله مجله (Journal Article) https://doi.org/10.1300/j136v10n02_05
6. مقاله همایش نامه (Proceedings Article) https://doi.org/10.1109/dlrp.2000.942166
7. پایان‌نامه (Dissertation) https://doi.org/10.26686/wgtn.19070153
8. استانداردها (Standard) https://doi.org/10.3403/00327105u
9. مجموعه داده‌ها (Dataset) https://doi.org/10.4159/dlcl.bion-testimonia.2015
10. گزارش (Report) https://doi.org/10.2172/569092
11. مونوگراف (Monograph) https://doi.org/10.4324/9780203934012
12. مولفه‌ها (Component) https://doi.org/10.7717/peerj.7794/table-4 

اطلاعات فراداده  دی او آی

DOI resolver: که با رنگ قرمز نشان داده شده است قسمتی است که باید در ابتدای هر کد دی او آی‌ قرار داده شود تا آن کد به شکل یک لینک فعال تبدیل شود و بتواند نقش خود را به درستی ایفا نماید. این قسمت در تمام کدهای دی او آی‌ در دنیا ثابت است.
Prefix: بخش دوم که به رنگ سبز مشخص است را prefix  یا پیشوند می‌گویند. این بخش همیشه با عدد ۱۰ شروع می‌شود و نشان می‌دهد که دی او آی‌ از سمت چه ناشری به مقاله اختصاص داده شده است. شرکت کراس رف با ناشرین متعددی کار می‌کند که لیست آنها از طریق لینک http://www.Crossref.org/06members/50go-live.html قابل مشاهده است. کراس رف به هر کدام از این ناشرین عددی را به عنوان پیشوند ثابت آن ناشر اختصاص داده است. به عنوان مثال کد دی او آی‌  این مقاله با ۱۰.۱۱۰۹ شروع می‌شود و این عدد نشان دهنده این است که دی او آی‌ توسط ناشری به نام Institute of Electrical and Electronics Engineers برای مقاله ثبت شده است. این بخش در تمامی دی او آی‌ های صادر شده از یک ناشر ثابت است.

Suffix: بخش سوم Suffix یا پسوند نامیده می‌شود و با رنگ بنفش مشخص شده است. این بخش اطلاعات مربوط به خود مقاله است که به صورت اختصاصی و توسط ناشر تعیین می‌گردد و شرکت کراس‌رف تعیین این قسمت را به عهده ناشرین گذاشته است.

معرفی کراس‌رف

کراس‌رف یک پایگاه ثبت شناسگر شئ دیجیتال و متعلق به بنیاد بین المللی دی او آی است. این پایگاه در ژوئن۲۰۰۰ به عنوان تلاشی مشترک میان ناشران شروع به کار کرد تا قابلیت ارجاع‌دهی دائمی میان ناشران مختلف در نشریات الکترونیکی را فراهم کند.

به‌وسیله کراس‌رف و از طریق جستجو در سایت  http://search.Crossref.org می‌توانید صحت ثبت دی او آی را چک کنید. اگر دی او آی به روش صحیح ثبت شده باشد با جستجوی آن در این سایت به تمامی اطلاعات مقاله دست خواهید یافت.

علاوه بر صدور شناسه دی او آی، از مهم‌ترین خدمات کراس‌رف، کراس‌چک و کراس‌مارک است.

کراس‌چک^[۱۵]: شرکت کراس‌رف از طرف آیتنتیکت^[۱۶] یک سرویس به نام کراس‌چک به ناشران ارائه می‌دهد که مقالات را از نظر اصالت بررسی نمایند. در واقع آیتنتیکت یکی از ابزارهای مهم برای بررسی سرقت ادبی مقالات می‌باشد. مجلات بسیار زیادی در دنیا از سرویس آیتنتیکت استفاده می‌کنند که اگر مقالات یک مجله دارای دی او آی باشند به طور اتوماتیک وارد دیتابیس این سایت شده و پس از آن  آیتنتیکت در زمان سابمیت و انتشار هر مقاله دیگری که حتی کوچک‌ترین مشابهت‌هایی با مقاله دارای دی او آی داشته باشد، به مجله و ناشر آن اطلاع می‌دهد.

کراس‌مارک^[۱۷] : کراس مارک لوگویی است که از طرف شرکت کراس‌رف به مجلات واجد شرایط اعطا می‌شود و در کنار نام مقالات قرار می‌گیرد تا پژوهشگر بتواند با کلیک بر روی آن وضعیت فعلی مقاله را مشاهده کند. با استفاده از کراس مارک می‌توان از آخرین تغییرات اعمال شده بر روی مقالات مطلع شد و همواره از نسخه به‌روزرسانی شده استفاده کرد. در تصویر زیر می‌توانید محل قرارگیری لوگوی کراس‌مارک را در ساینس‌دایرکت  (لینک کراس‌مارک این مقاله) ببینید.

به طور خلاصه می‌توان مواردی که با کمک کراس‌مارک از آن‌ها مطلع گردید به صورت زیر برشمرد:

• آگاهی از آخرین تغییرات اسناد شامل تغییرات علمی و غیرعلمی
• آگاهی از بازپس گیری سند
• آگاهی از امکانات اضافه شده از سوی مجله به سند

فهرستی از کاربردهای دی او آی

• داشتن شناسه دایمی در همه مقالات
• دسترس پذیری سریع و آسان تر به مقالات
• افزایش دیده شدن مقالات بوسیله نمایه شدن در چندین پایگاه معتبر مانند گوگل‌اسکالر
• دسترسی به اطلاعات کامل مقالات از طریق پایگاه‌های ساینس‌دایرکت، اشپرینگر، امرالد و …
• تبدیل منابع به هایپرلینک
• جلوگیری از خطاهای انسانی یا ماشینی در نگارش منبع یا رفرنس‌دهی
• شمارش واقعی تعداد ارجاعت مقالات و متعاقب آن محاسبه واقعی قدرت نفوذ یا ایمپکت‌فاکتور^[۱۸] برای مجلات
• ارتقا شاخص واقعی علم سنجی محققین و مالکین حقوقی مقالات همانند دانشگاهها
• جلوگیری از سرقت علمی

پانویس:
[۱].  intractivity
[۲]  Corporation for National Research Initiatives (CNRI)
[۳]  International DOI Foundation
[۴]  ISO (International Organization for Standardization)
[۵]  ISO 26324
[۶]  Registration Agency
[۷]  CNKI (China National Knowledge Infrastructure)
[۸]  DataCite
[۹]  Crossref
[۱۰]  datasets
[۱۱]  Grants
[۱۲]  Peer Reviews
[۱۳]  Pending Publications
[۱۴]  Preprints and posted content
[۱۵] Cross Check (Similarity Check)
[۱۶]   iThenticate
[۱۷]  Cross Mark
[۱۸]  Impact Factor