ضمانتی برای اجرای تولیدات علوم انسانی اسلامی وجود ندارد

حجت الاسلام والمسلمین نجف لکزایی رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و از اعضای شورای سیاست گذاری کنگره علوم انسانی اسلامی درباره چگونگی روند تولید علوم انسانی اسلامی گفت: ما بخشی از مسیر را در روند اسلامی‌سازی علوم انسانی به درستی حرکت نکرده ایم و این مساله باید اصلاح شود. بخشی از مسیر که به درستی حرکت نمی شود این است که می خواهیم دانشگاه ها علوم انسانی را اسلامی کنند درحالی که زیرساخت های لازم برای این امر در دانشگاه های ما فراهم نیست.
وی افزود: اسلامی سازی علوم انسانی به این معناست که ما از منابع اسلامی مانند قرآن و حدیث و علوم اسلامی مانند فقه و تفسیر قرآن، تاریخ اسلام، فلسفه و کلام اسلامی، منطق و … استفاده کنیم در حالی که زیرساختهای این علوم در دانشگاه های ما در رشته علوم انسانی که انتظار داریم اسلامی شود، وجود ندارد. مثلا گروه های اقتصاد دانشگاه ها چگونه مباحث اسلامی اقتصاد را مورد بررسی قرار دهند و به آموزش ها اضافه کنند؟ چنین کاری انجام نمی شود زیرا زیرساخت آن فراهم نیست. گروه های اقتصاد در دانشگاه ها ارتباطی با علوم انسانی نداشتند که بخواهند چنین کاری را انجام دهند. چنین مساله ای در زمینه علوم سیاسی هم وجود دارد.
لکزایی بیان کرد: من پیشنهاد می کنم علوم اسلامی را جدی بگیریم و حوزه های علمیه که کانون آن است به صورت جدی وارد این موضوع شوند. اگر ما علوم انسانی را توانمند کنیم و اگر بخش هایی از علوم اسلامی که می تواند به حوزه  علوم انسانی وارد شود را در حوزه ها فعال کنیم، می توانیم از دانشگاه ها این انتظار را داشته باشیم که به سراغ مراکز علوم اسلامی رفته و مباحث مربوط به رشته مرتبط شان را گرفته و استفاده کنند.
وی اضافه کرد: تولید علوم اسلامی باید در حوزه های علمیه انجام شود و دانشگاه های ما در رشته علوم انسانی مصرف کننده این علوم شوند. مثلا اگر بخواهیم جنبه های اسلامی علوم سیاسی را مورد مطالعه قرار دهیم باید رشته ای به نام مطالعات سیاسی اسلامی در حوزه راه اندازی شود و گرایش های مرتبط با مطالعات سیاسی اسلامی را بررسی کنیم مانند فقه سیاسی و فلسفه و کلام سیاسی اسلامی و … .

قبل از اسلامی سازی علوم انسانی، نیازمند رسیدگی و پرداختن به علوم اسلامی هستیم
لکزایی تصریح کرد: بقیه رشته های علوم انسانی در حوزه های مدیریت و روانشناسی و جامعه شناسی و .. اگر دارای بعد اسلامی هستند باید در حوزه های علمیه مورد مطالعه قرار بگیرند و تولید و ارائه شوند و سپس به دانشگاه ها ورود پیدا کنند. قبل از اسلامی سازی علوم انسانی، نیازمند رسیدگی و پرداختن به علوم اسلامی هستیم. امروز در جامعه ما علوم اسلامی مورد بی توجهی قرار گرفته و اگر ما می خواهیم علوم انسانی ما اسلامی شود باید علوم اسلامی را تقویت کنیم. این توجه از دو طریق امکان پذیر است: اول از طریق راه اندازی رشته هایی که فعال نیستند و هم از طریق توانمندسازی و تقویت رشته هایی که اخیرا فعال شده و رشته هایی که از قبل وجود داشت، تا بتوانند به مسائل جدید پاسخ دهند.
لکزایی ادامه داد: ما نهادهای علمی داریم که در حوزه علمیه بعد از انقلاب بوجود آمدند و کارهای دانشگاهی انجام می دهند و با رویکرد اسلامی به علوم انسانی وارد شدند. می توانیم مرجعیت در برخی از رشته های علوم انسانی را به این مراکز واگذار کنیم. مثلا اگر دانشگاه باقرالعلوم(ع) که از میان حوزویان دانشگاه دیده، دانشجویانش را می پذیرد و دغدغه نظریه پردازی اسلامی دارد، رشته هایی مانند فلسفه و علوم سیاسی که در آن سرآمد است را به این دانشگاه واگذار کنیم تا به عنوان ماموریت اصلی خود اسلامی سازی این رشته را به عنوان کار موردی انجام دهد و در صورت موفقیت به دانشگاه های دیگر منتقل شود.
لکزایی بیان کرد: ما باید علوم اسلامی را جدی بگیریم و سپس از ظرفیت فعلی نهادها استفاده کنیم و تقسیم کار کنیم. هر کدام از این نهادها که اعلام آمادگی می کنند و شرایط علمی را دارند، رشته ای را به آنها بسپاریم.
وی درباره تغییر سرفصل های علوم سیاسی در دانشگاه ها گفت: سرفصل ها تا به الان دوبار تغییر کرده است اما در هر دو نوبت هنگامی که به وزارت علوم و دانشگاه ها برای اجرا ابلاغ می شود، به دلیل مشکلاتی که به آنها اشاره شد، با مخالفت هایی روبرو می شود. در سرفصل های جدید به غیر از دروس متعارفی که در علوم سیاسی وجود داشته، برخی از دروس اسلامی هم اضافه شده و جامعه دانشگاهی آمادگی اجرای آن را ندارد و برای اجرای آن استادی را ندارد که دروس اسلامی را ارائه کند.
رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی افزود: به دلیل عدم وجود زمینه ها به بهانه های مختلف مانع اجرای سرفصل ها می شوند و به همین دلیل ما به نتیجه نرسیده ایم. وقتی واقعیت های جامعه دانشگاهی خود را درنظر نمی گیریم و به اصلاح سرفصل ها دست می زنیم، دانشجو و استادان با مشکل مواجهه می شوند. بنابراین ما ناگزیر هستیم تا شیوه اجرای کار را عوض کنیم.
لکزایی ادامه داد: باید به دانشگاه هایی که جنبه های حوزوی دارند و زیرساخت زبان عربی و اسلام شناسی شان قوی است ماموریت بدهیم که ابعاد اسلامی را در دستور کارشان قرار دهند تا به مرور شاهد تربیت اساتید جدید باشیم که بعدها در دانشگاه ها دروس را ارائه دهند. تزریق دروس اسلامی در رشته های علوم انسانی پروسه زمان بری است که به تدریج باید انجام شود.
به گفته لکزایی نباید وارد دعواهای سیاسی و جناحی که آفت کارهای علمی است هم نشویم.
وی با اشاره به عملکرد پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی مخصوصا پژوهشکده علوم و اندیشه سیاسی در زمینه تولید علوم سیاسی اسلامی گفت: ما در حوزه علوم سیاسی اسلامی ایده سیاست متعالیه و علوم سیاسی اسلامی را با عنوان علوم سیاسی متعالیه مطرح کردیم و درس ها را برای مقاطع کارشناسی تا دکتری طراحی کردیم و مجلدات و مقاله ای زیادی هم به چاپ رساندیم. این کارها با همکاری اکثریت مراکز علوم سیاسی ایران در قالب همایش ملی چشم انداز دانش فقهی در ایران انجام گرفت.
ما هیچ قدرتی نداریم که آنچه تولید شده را اجرایی کنیم
لکزایی مشکل اصلی را از ناحیه اجرایی دانست و گفت: ما هیچ قدرتی نداریم که آنچه تولید شده را اجرایی کنیم. من به عنوان یک عضو کارگروه ویژه علوم سیاسی شورای تحول، تولیدات پژوهشگاه را ارائه کردم و سرفصل هم ارائه شد. شاید یک درصد از تولیدات ما در سرفصل ها آمده باشد اما دانشگاه ها در این اندازه هم برای تحول آمادگی ندارد.
عضو شورای سیاست گذاری کنگره علوم انسانی اسلامی گفت: ما تولیدات فراوانی داریم و در بخش علوم سیاسی در حدود ۱۵۰ پروژه به بهره برداری رسیده و منتشر شده و در اختیار مراکز علمی قرار دارد و در قالب نرم افزار کتابخوان  همراه پژوهان هم در دسترس همه دنیا قرار دارد. اما مساله اصلی این است که اگر این موضوعات بخواهد تبدیل به رشته و سرفصل شود، ضمانت اجرایی و قانون می خواهد. ما به سهم خود آمادگی داریم تا به جریان اسلامی سازی علوم انسانی به خصوص در رشته علوم سیاسی و دیگر رشته هایی که در پژوهشگاه دارای گروه و پژوهشکده هستند، کمک کنیم. چنین کنگره هایی زمانی می توانند موفق باشند که کارگروه های تخصصی داشته باشند که در طول سال موانعی که بر سر راه اسلامی سازی علوم انسانی در کشور و سطح جهانی وجود دارد را بررسی کنند و برای آن راهکار ارائه دهند و پیگیری کنند.
وی با بیان اینکه اکنون ارتباطی میان مراکز اجرایی ما با پژوهشگاه های ما وجود ندارد، گفت: معلوم نیست هر پژوهشگاه نیازهای کدام وزارتخانه یا دستگاه را باید برطرف کند. باید به وزارتخانه ها و دستگاه های اجرایی ابلاغ کنیم که موظفید نیازهای خود را از پژوهشگاهی خاص تامین کنید.
لکزایی در ادامه گفت: پژوهشگاه ها مسیر خودشان را می روند و وزارتخانه ها هم همین طور. این دو مرکز به یکدیگر مرتبط نمی شوند که از تولیدات و نیازهای یکدیگر با اطلاع شوند و استفاده کنند.
وی به تاثیرگذاری برنامه هایی مانند کنگره علوم انسانی اسلامی یا جایزه جهانی علوم انسانی اسلامی در ترویج علوم انسانی گفت: چنین برنامه هایی به لحاظ فرهنگ سازی موثرند همین که این شمع روشن می ماند و این مطالبه مرتبا تکرارمی شود، باعث می شود این مساله به فراموشی سپرده نشود. اما اگر در همین حد باقی بماند اثربخشی و بهره وری آن پایین می آید.
لکزایی یادآور شد: چنین کنگره هایی زمانی می توانند موفق باشند که کارگروه های تخصصی داشته باشند که در طول سال موانعی که بر سر راه اسلامی سازی علوم انسانی در کشور و سطح جهانی وجود دارد را بررسی کنند و برای آن راهکار ارائه دهند و پیگیری کنند. اگر چنین روندی ادامه پیدا کند می تواند موثر باشد و اگر نتیجه ای هم نگرفتند اعلام کنند.

کنگره بیشتر در اندازه فرهنگ سازی متوقف شده است
وی اضافه کرد: باید از کلی گویی دور شویم و به جزییات بپردازیم. در کنگره های عمومی که برگزار می شود باید گزارش کارها داده شود. در حال حاضر بیشتر در اندازه فرهنگ سازی متوقف شده و تولیداتی که می شود مورد استفاده مراکز دانشگاهی و حوزوی قرار نمی گیرد زیرا هیچ ضمانت اجرایی وجود ندارد که از تولیدات استفاده شود.
وی اظهار کرد: ما در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی کار خودمان را انجام می دهیم و تولیداتی هم در برخی رشته های علوم انسانی داریم اما بهره وری از این تولیدات اختیاری است. اگر استادی بخواهد این تولیدات را در کلاس استفاده می کند و گرنه الزام قانونی وجود ندارد. کنگره علوم انسانی اسلامی هم تولیدات ارزشمندی دارد اما اینکه دستگاه های اجرایی و دانشگاه ها و گروه های علمی چه مقدار از این تولیدات استفاده می کنند، امر دلبخواهانه و اختیاری است که ضمانت اجرایی ندارد.
وی در پایان سخنانش گفت: کنگره باید در مراحل بعدی نقش پررنگ تری را به خود بگیرد و رشته های اولویت دار را مشخص کند و با کارگروه شورای تحول و شورای عالی انقلاب فرهنگی ارتباط بیشتری داشته باشد و با توجه به اولویت برای بعضی از رشته ها، موانع اسلامی شدن رشته ها بررسی شود و به رفع آنها کمک گردد.