با تأکید بر اندیشه شهید مطهری در تبیین الگوی حکمرانی اسلامی؛
عدالت؛ شالوده حکمرانی نبوی و معیار مشروعیت سیاسی در اسلام
بررسی جایگاه عدالت در سیره پیامبر اکرم(ص) با رویکردی تحلیلی در اندیشه شهید مطهری
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی پژوهشکده اسلام تمدنی، نشست علمی «جایگاه عدالت در حکمرانی نبوی با تأکید بر دیدگاه شهید مطهری» با ارائه دکتر سیدمجید ظهیری برگزار شد و در آن، عدالت بهعنوان بنیادیترین اصل در بعثت پیامبران و ستون اصلی نظام حکمرانی پیامبر اسلام(ص) مورد بررسی عمیق و تحلیلی قرار گرفت.
در ابتدای این نشست، دکتر ظهیری با اشاره به جایگاه محوری عدالت در منظومه فکری اسلام، به نقل از شهید مطهری تأکید کرد که عدالت در نگاه اسلامی صرفاً یک فضیلت اخلاقی یا توصیه فردی نیست، بلکه «ناموس بزرگ اسلام» و معیار سنجش در حوزههای فقه، سیاست، اخلاق و نظام اجتماعی به شمار میآید. به گفته وی، فهم صحیح عدالت، کلید فهم حکمرانی نبوی و رمز پایداری جامعه اسلامی است.
سخنران نشست با استناد به آیه شریفه «لِیَقُومَ النّاسُ بِالقِسط»، هدف بعثت انبیا را برپایی عدالت در جامعه انسانی دانست و بیان کرد که پیامبر اسلام(ص) در مدینه، عدالت را از یک اصل نظری به یک الگوی عملی در حکمرانی تبدیل کرد. ساختار سیاسی، قضایی و اقتصادی جامعه نبوی بر پایه عدالت طراحی شد و این اصل، مبنای تصمیمگیریهای کلان حکومت اسلامی قرار گرفت.
در ادامه، به جلوههای عینی عدالت در سیره پیامبر اکرم(ص) اشاره شد و سخنران توضیح داد که پیامبر(ص) در تقسیم بیتالمال، داوری میان مردم، اجرای قانون و حتی در روابط خانوادگی، عدالت را بهگونهای رعایت میکرد که هیچگونه امتیاز ویژهای برای قریش، اشراف یا نزدیکترین افراد به خود قائل نبود. این رویکرد عملی نشان میدهد که عدالت در حکمرانی نبوی، امری تشریفاتی یا شعاری نبود، بلکه اصلی غیرقابل اغماض محسوب میشد.
دکتر ظهیری عدالت نبوی را فراتر از یک مفهوم حقوقی دانست و افزود که پیامبر اسلام(ص) با نهادینهکردن ارزشهایی همچون مساوات، برابری و کرامت انسانی، عدالت را از سطح قانون به سطح فرهنگ عمومی جامعه ارتقا داد. در این چارچوب، معیار برتری افراد نه نسب و ثروت، بلکه شایستگی، مسئولیتپذیری و تقوا معرفی شد و عدالت به مؤلفهای هویتساز در جامعه اسلامی بدل گردید.
در بخش دیگری از نشست، دیدگاه شهید مطهری درباره عدالت تشریح شد. بر اساس این دیدگاه، عدالت مفهومی چندلایه و فراگیر است که هم به تعادل و موزونبودن ساختار جامعه اشاره دارد، هم بر تساوی حقوق اجتماعی و رعایت حقوق فردی تأکید میکند و هم نفی رابطهسالاری و استقرار شایستهسالاری را در نظام حکمرانی اسلامی مطالبه میکند. از منظر مطهری، عدالت به معنای «اعطاء کل ذی حق حقه» است و هرگونه انحراف از آن، زمینهساز بینظمی و بحرانهای اجتماعی و اخلاقی خواهد بود.
سخنران نشست با اشاره به نگاه راهبردی شهید مطهری، عدالت را معیار اصلی قضاوت درباره سلامت یا انحراف نظامهای سیاسی و اجتماعی دانست و تصریح کرد که بیعدالتی، ریشه بسیاری از نارضایتیها و فروپاشیهای تاریخی جوامع بوده است. به همین دلیل، پیامبر اسلام(ص) و پس از ایشان امام علی(ع)، عدالت را اساس سیاست و حکومت قرار دادند و آن را ضامن مشروعیت و مقبولیت اجتماعی حاکمیت دانستند.
در بخش پایانی نشست، پیوند عمیق میان حکمرانی نبوی و اندیشه شهید مطهری مورد تأکید قرار گرفت. به گفته دکتر ظهیری، مطهری با بازخوانی تجربه تاریخی پیامبر اسلام(ص)، الگویی فراتاریخی و قابلکاربست برای جوامع اسلامی معاصر ارائه میکند؛ الگویی که در آن عدالت نه یک شعار، بلکه اصل راهبردی اداره جامعه و معیار پایداری اجتماعی است.
در جمعبندی این نشست علمی تأکید شد که عدالت در حکمرانی نبوی، ستون اصلی جامعه اسلامی بوده و شهید مطهری آن را «معیار اسلام» و «ناموس بزرگ دین» مینامد. تحقق جامعه اسلامی در عصر حاضر، بدون جاریسازی عدالت در عرصههای قانونگذاری، فرهنگ، اقتصاد و سیاست امکانپذیر نیست و بازگشت آگاهانه به الگوی حکمرانی نبوی، ضرورتی راهبردی برای آینده جوامع اسلامی به شمار میآید.
بدون دیدگاه