مطهری و اندیشه معاصر اسلامی و شیعی

به گزارش واحد خبر پژوهشکده اسلام تمدنی، حجت الاسلام و المسلمین عیسی نژاد درباره نقش شهید مطهری در توسعه وتبیین اندیشه اسلامی گفت: شیعه در مواجهه با تحولات سده معاصر ، مجموعه فعالیت های فرهنگی و سیاسی و اجتماعی را داشته است که برخی از آنها موفقیت آمیز نبوده و شکستی را بدنبال داشته است اما در عین حال تجربۀ فرهنگی و معرفتی و تشکیلاتی تشیع را ـ که بخشی از آن تجربه شکست است –  فربه و غنی بخشید و برخی هم از موفقیت های نسبی برخوداربودند. در میان تجربه های موفّق فکری و فرهنگی تشیع، انقلاب اسلامی۱۳۵۷، اتفاق تاریخی سرنوشت ساز ودوران ساز بوده است که مرزهای جغرافیای سیاسی و فرهنگی ایران و اسلام را درنوردید.

در این موفقیت فوق العاده عواملی چند دخیل بوده است؛ یکی از عوامل مهم و تاثیرگذار، بازسازی وبازخوانی مدرن و مترقی از اسلام و فرهنگ تشیع در مواجهه با تمدن های شرک آمیز و الحادی روز بود . درسده معاصر شخصیت های زیادی را می توان نام برد که کوشید تقریر جدید از اسلام و تشیع در مواجهه موج جدید تمدن غرب ارائه کنند اما نقش دو شخص در میان، برجسته، تاثیرگذار و راهبرانه بوده است : امام خمینی و علامه طباطبایی .

امام خمینی در زمانی اندیشه شیعی از سوی معارضان و معاندان تشیع مورد هجمه قرار گرفت ، کشف الاسرار را نوشت ولی بعداً به این نتیجه رسید این کارها ، اگرچه خوب و لازم است اما کار اساسی و ریشه ای نیست و به این فکر افتاد که کار را باید از اساس حل کرد و نسخه جدید برای صورتبندی حیات سیاسی و دینی در ایران تئوری پردازی کرد و نظریه ولایت فقیه را مطرح کرد.[۱]سال۱۳۴۲، مبارزه فرهنگی و سیاسی خود را علیه نظام استبداد شاهنشاهی شروع کرد و انقلاب اسلامی را درایران به وجود آورد و جمهوری اسلامی را تشکیل داد. 

 علامه طباطبایی، بعد از حضور در قم با نگارش و انتشار کتاب المیزان در تفسیر و کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم و کتاب قران در اسلام وکتاب تشیع در اسلام و …،  صورت وسیمای جدید ومترقی از اسلام در مواجهه با شبهات و اشکالات مطرح از سوی روشنفکران سکولار و معارضان و معاندان نسبت به اسلام و تشیع تولید و عرضه کردند.

یکی از کسانی که شاگرد تعلیمی و فکری این دو شخصیت کم نظیر تشیع می باشدو این استعداد و توانمندی مورد توجه و حمایت خاص بود، استادشهید مرتضی مطهری است. لذا مرحوم مطهری در امتداد فعالیتی قرار گرفت که از سوی این دو شخصیت شروع شده بود. شهید مطهری در تکمیل این پروژه ، چند کار اساسی را پی گرفت :

یکم:  ساده سازی و بکارگیری ادبیات متناسب با محیط ها و محافل فرهنگی و علمی در جهت تسهیل تفهیم و تفاهم و نظارت و راهبری  بر انتقال درست مطالعات انجام گرفته از سوی این دو شخصیت می باشد. تعلیقه های که استاد مطهری بر اصول فلسفه داشت وآن را به انتشار رساند و مدیریت فکری و فرهنگی ایشان در زمانی که امام خمینی در تبعید بود ، برای تامین چنین هدفی بوده است.

دوم : استمرار تولید و عرضۀ این تبیین جدید از اسلام در ساحت های مورد تهدید و حوزه عمومی فرهنگ، یکی دیگر از کارهای بود که در این مورد نقش مکمّل داشت ودر مقاطعی هم ، شخصیت محوری به حساب می آمد مانند کتاب حجاب ، کتاب علل گرایش مادیگری و کتاب فطرت و کتاب جهان بینی الهی .  

سوم : پاسخگویی علمی و مستدل و روشمند به شبهات هدایت شده براساس سیاست های فرهنگی قدرت سیاسی وقت . مانندکتاب  نظام حقوق زن در اسلام و کتاب خدمات متقابل اسلام و ایران  و کتاب عدل الهی  

 چهارم : آسیب شناسی میراث فکری و کلامی شیعه جهت ارائه یک تصویر مترقی و پیش رو در حل مشکلات پیش رو جهان اسلام است. مانند کتاب علل گرایش به مادیگری و   

وی در پاسخ به اینکه چرا شخصیتی همچون امام خمینی که اسلام شناسی متفکر و عالم مجتهدی بزرگ است ، تمامی آثار او را مفید ، خوب و انسان ساز بداند گفت:  بنابراین ، توضیحی که در سئوال قبلی توضیح داده شد ، طبیعی بوده که تمام آثار وی مورد حمایت و توصیه امام خمینی قرارگیردو مبنای برای شکل گیری مناسبات جدید اجتماعی در عصر انقلاب اسلامی قرار گیرد و اسم ایشان در ردیف یکی از معماران اصلی انقلاب ثبت شود؛ و لذا مشاهده می کنیم روشنفکرانی که بنحوی در تقابل با انقلاب اسلامی قرار می گیرند و نظریه ولایت فقیه را رد می کنند، در تلاش هستند که مبنای فکری این شهید متفکر را نقد و رد کنند و این به این دلیل است که ایشان را متفکر ایدولوژیک و پشتیبان انقلاب اسلامی می دانند.       

عیسی نژاد در مورد اینکه چه چیزی باعث می شود که وی را از موفق ترین نوبسندگان ومحققانی دانست که موفق شد با نسل امروز و جوانان ارتباط برقرار کند گفت:  چند ویژگی در مطهری بود که او را در ِعداد متفکران بزرگ ایران و تشیع قرار داده و او را از هم صنفان و همفکران و همکاران خود ممتاز و متمایز می سازد :

نخست : اطلاع واسع و وافر و فهم عمیق و روشمند او از حکمت ، عرفان و کلام اسلامی و دیگر دانش اسلامی است که ایشان در مواجهه علمی و فرهنگی با معضلات فکری و معرفتی ، موفق و سر بلند کرده است .

دوم : زمان شناسی و معرفت به روز ، و دقیق و علمی از مسایل فراروی جامعه خویش بود. خیلی از مسایلی که مطهری در خود ـ چه قبل انقلاب و چه بعد انقلاب ـ همچنان از مسایل جدی و مهم زمان نیز است و پاسخ های که داده در خیلی از عرصه ها کم نظیراست .

سوم: شجاعت و جسارت ایشان در ارائه دیدگاه ها و فهم خویش از مسایل، اگر نگویم بی نظیر ، کم نظیر است. ترس از اینکه شاید فهم و تحلیل من درست نباشد و یا مورد تمسخر و استهزاء قرارگیرد و سخن من در محافل علمی مورد اقبال نباشد و هیبت علمی گذشته خود را هم از دست دهد، نکاتی است ، جرات و جسارت کار فرهنگی را از  بعضی می گیرد. این شجاعت و جسارت را در کارهای مانند خدمات متقابل ایران واسلام و نظام حقوق زن در اسلام و… مشاهده کرد.