همایش علوم عقلی و تمدن نوین اسلامی با حضور اندیشمندان و متفکران سرشناس این حوزه، فردا چهارشنبه ۸ دی‌ماه در مشهد برگزار شد.
در این همایش چهره‌های صاحبنامی از جمله دکتر غلامعلی حداد عادل (عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی)، حجت الاسلام والمسلمین دکتر حمید پارسانیا (عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی) و حجت الاسلام والمسلمین دکتر احمد واعظی (رییس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم) به سخنرانی پرداختند.
این همایش یک روزه با هدف انعکاس افکار و آرای بزرگان و اندیشمندان تراز اول مسلمان در حوزه علوم عقلی طی قرون متمادی و بررسی اثرگذاری آنان در جهان اسلام و عرصه بین المللی برگزار شد.
در ابتدا رییس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم گفت: امروزه شرایط برای تمدن‌سازی اسلامی وجود ندارد.به گزارش روابط عمومی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی ، حجت‌الاسلام و المسلمین احمد واعظی در پیش نشست اولین همایش علوم عقلی و تمدن اسلامی که در تالار همایش دفتر تبلیغات اسلامی برگزار شد، ضمن بیان این مطلب، اظهار کرد: فیلسوفان مسلمان در بحث‌های تمدن اسلامی عقل و نقل را در کنار هم به کار می‌برند و نسبت به کلیت مدرنیته و تمدن معاصر غربی منتقداند و نسبت به علوم انسانی غربی وضعیت گسست و تقابل دارند و به علوم تجربی غربی متمایل هستند.
وی ادامه داد: در چالش ۲۰۰ ساله جوامع اسلامی با مدرنیته واکنش‌های مختلفی ارایه شد که برخی احیای فقه دینی را مطرح کرده‌اند و چاره کار را در احیای فکر دینی دانستند برخی چالش سلفی‌گری را اندیشیده‌اند و برخی دیگر اسلام لیبرال که به عبارتی تلاش در بازاندیشی اسلام است را انتخاب کردند.
واعظی تصریح کرد: این تمدن‌گرایی پاسخی به مدرنیته است تمدن‌گرایان سعی می‌کنند پاسخ جدیدی را به سنت و مدرنیسم ارایه دهند؛ چهره‌های شناخته شده‌ای سردمدار تمدن ما هستند مانند رهبر معظم انقلاب که بیش از همه منادی تمدن اسلامی است.
رییس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم خاطرنشان کرد: تکوین تمدن ملزوم فراهم آمدن مجموعه‌ای از عوامل مادی و معنوی است، در حقیقت تمدن دارای یک بخش سخت‌افزاری و یک بخش نرم‌افزاری است که این دو بخش مجموعا با یکدیگر تمدن را می‌سازند، در واقع تمدن مجموعه‌ای از عوامل را فراهم می‌آورد تا آحاد جامعه بتوانند نیازهای خود را دنبال کنند و پیشرفت آسان شود.
واعظی در پاسخ به این شبهه که آیا تمدن‌سازی حادثه است یا پروژه‌ای است که ما باید آن را محقق کنیم؟ عنوان کرد: تمدن‌گرایان اسلامی قائل به پروژه هستند و عقل را حادثه و اتفاق نمی‌دانند که ما انتظار آن را بکشیم و محقق شود بلکه باید مسیری برای تحقق این پروژه پیدا کنند.
رییس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم اضافه کرد: تمدن‌گرایان اسلامی در وضع موجود قائل به عقب‌ماندگی در بین ما هستند و می‌خواهند تا راهی برای برون رفتن از وضعیت موجود بیابند و علوم عقلی و تمدن نوین را به عنوان شعار برای بیرون رفتن از وضع موجود مطرح می‌کنند.
وی تصریح کرد: وضعیت ما به گونه‌ای است که شرایط برای ایجاد تمدن اسلامی موجود نیست و ما در آستانه تمدن‌سازی قرار نداریم، باید گام‌هایی برداشته شود تا به شرایطی برسیم و مدعی شویم که می‌توانیم یک تمدن خوب بسازیم و قدم‌های مهمی در راستای تمدن اسلامی برداریم.
واعظی با بیان اینکه ما باید یک چهارگانه طولی را بپذیریم، گفت: اولین گام، تشکیل نظام اسلامی است که ما موفق به تشکیل آن شده‌ایم و دومین گام، داشتن دولتی اسلامی است؛ اینکه ما بتوانیم دولتی اسلامی را تشکیل دهیم به ما کمک خواهد کرد اما متاسفانه هنوز قادر به تشکیل دولتی اسلامی نشده‌ایم و سومین گام تکوین جامعه و آخرین گام تشکیل تمدن اسلامی است.
رییس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم ابراز کرد: وقتی می‌گوییم تمدنی شکل می‌گیرد به این معناست که اجزای مادی و معنوی آن ظهور پیدا می‌کند، ما تا زمانی که جامعه اسلامی را تشکیل ندهیم در واقع فقط توانسته‌ایم در بعد نظری راجع به تمدن بحث کنیم.
وی افزود: چه کسی می‌تواند ادعا کند که ما دولت اسلامی داریم؟ یعنی تمام نهادها و واحدهای سیاسی ما کاملا اسلامی باشد، ما هنوز مرحله اول را سپری کرده‌ایم و فاصله زیادی با ایده‌آل اسلامی داریم در حقیقت ما برای احراز تمدن اسلامی یک حلقه واسط می‌خواهیم و تا الگوی اسلامی پیشرفت را عملیاتی نکنیم در آستانه تمدن‌سازی قرار نخواهیم گرفت.
رییس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم در پاسخ به این سوال که الگوی اسلامی پیشرفت چیست؟ بیان کرد: الگوی اسلامی پیشرفت یک کلان نظریه پیشرفت و تحول اجتماعی است و ارایه نقشه راه برون رفت از وضع موجود به سمت پیشرفت است که اگر به خوبی اجرا شود برون‌رفت از وضع موجود صورت می‌گیرد و این الگو باید بالاترین سند باشد.
وی با بیان این مطلب که الگوی اسلامی پیشرفت باید بالاترین سند باشد، گفت: اگر الگوی اسلامی پیشرفت خوب طراحی و تولید محتوا شود حتی می‌تواند از نظر جایگاه بالاتر از قانون اساسی قرار بگیرد و هر برنامه‌ای در کشور اجرا می‌شود باید زیر نظر همین الگو باشد، این الگو عرصه‌های مختلفی از زندگی را دربرمی‌گیرد پس باید سند بالادستی عرصه زندگی و معنویت‌گرا باشد.
واعظی با اشاره به اینکه الگوی اسلامی پیشرفت واقع‌گرایانه و منطبق با وضع موجود است و به همین علت ایرانی نامیده می‌شود، اظهار کرد: سهم فلسفه در این تفسیر بستگی به این دارد که تفسیر مضیق فلسفه مد نظر ما باشد یا تفسیر موسع آن، تفسیر مضیق مساوی با حکمت نظری است و سهم آن بیشتر در مبانی ظاهری دیده می شود، اما اگر تفسیر موسعی از فلسفه ارایه کنیم و فلسفله را در قامت آن چیزی که می‌تواند باشد بررسی کنیم سهم آن را در الگوی اسلامی پیشرفت مشاهده خواهیم کرد یعنی به جز مبانی در عرصه‌های دیگر نیز می‌تواند ایفای نقش کند.
رییس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم اضافه کرد: مهمترین بحث فلسفله سیاسی بحث‌های هنجاری و باید و نبایدهای سیاست است مطلوبیت فعالیت‌های سیاسی در اینجا مشخص می‌شود و اختلاف جامعه سیاسی به مطلوبیت آن برمی‌گردد، آیا در این صورت ما فیلسوف نمی‌خواهیم؟ در حالی که بحث عدالت کانون فلسفه سیاسی امروز است.
وی با بیان اینکه در مطلوبیت جامعه سیاسی، آزادی امنیت و بهره‌وری مطرح است، افزود: آیا می‌شود به بهانه آزادی، عدالت را محدود کرد؟ رابطه حفظ نظام با این مطلوبیت‌ها چیست؟ اکثر فیلسوف‌ها به این سوال پاسخ ندادند و آن را محجور باقی گذاشته‌اند.
واعظی خاطرنشان کرد: مد نظر ما فیلسوفی است که عقلانیت را پذیرفته است و تعادلی بین عقل و نقل ایجاد می‌کند و از همه آبشخورهای معرفتی بهره می‌جوید و بین حجتین تعامل برقرار می‌کند، با اشاره به همه این موارد می‌توانیم بگوییم در طراحی الگوی اسلامی پیشرفت نیاز به فیلسوف داریم.
رییس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، تصریح کرد: تاثیر فیلسوف در الگوی اسلامی پیشرفت به دو صورت مستقیم و غیر مستقیم است که تاثیر مستقیم همان نظرات فیلسوف و تاثیر غیر مستقیم طراحی الگو است.
وی گفت: پیش‌نیاز وصول پیشرفت اسلامی و تمدن نوین تعبیه یک سند مکتوب نیست زیرا اینگونه، پیشرفت عملی اتفاق نمی‌افتد، الگوی اسلامی پیشرفت زمانی اجرا می‌شود که چرخه علوم تغییر کند و به سمت علوم انسانی پیش برود.
سپس عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی عنوان کرد: عقل در اسلام همیشه روشنگر بوده و هیچ‌گاه حجاب برای رسیدن به واقعیت نبوده و مانند نور عمل کرده است.به گزارش روابط عمومی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی ، حجت‌الاسلام حمید پارسانیا ظهر امروز در همایش علوم عقلی و تمدن نوین اسلامی که در سالن همایش‌های دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی برگزار شد، ضمن اشاره به ۹ دی عنوان کرد: نه دی نقطه عطف تاریخ کشور در مقابل یک دروغ بزرگ بود.
وی با بیان اینکه جعفر کذاب به دلیل دروغ عظیمی که گفت به کذاب مشهور شد، اظهار کرد: این‌ها دروغ عظیمی را به‌نظام جمهوری اسلامی نسبت دادند تا به تبعش بتواند کارهای دیگر انجام دهند اما مردم به‌درستی تشخیص دادند و به میدان آمدند.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه بررسی معنای عقلی از نگاه اسلام موضوع مهمی است که باید به آن پرداخت، ادامه داد: ما در اینجا معنی عقل را از نگاه فرهنگ و تاریخ تمدن اسلامی موردبررسی قرار می‌دهیم، یعنی تعریف قبل و بعد از اسلام با تعریف عقل در دنیای مدرن متفاوت است که باید این مفاهیم موردبررسی قرار گیرد.
وی با اشاره به اینکه الزاماً مسلمانان در چارچوب اسلام اندیشه نکرده‌اند بیان کرد: چون مرجعیت خدا و پیامبر(ص) بوده است بعضی از افراد کارهای خود را به‌گونه‌ای توجیه کرده‌اند و اگر هم نمی‌خواستند به قرآن عمل کنند در پوشش قرآن و مفاهیم قرآنی کارشان از خود دفاع می‌کردند.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: امروز وقتی از فرهنگ و تمدن اسلامی سخن می‌گوییم در قیاس بافرهنگ مدرن این فرهنگ تعریف می‌شود، چراکه فرهنگ مدرن نیز با هویت اسلامی خودش را معرفی می‌کند، هرچند سال‌های دورتر غرب فرهنگ خود را با بلوک شرق معرفی می‌کرد.
حجت‌الاسلام پارسانیا افزود: فرهنگ و تمدن غرب یک فرهنگ و تمدن جهانی است و همه جهان را درگیر خودش کرده و هیچ جامعه نیست که گرفتار این فرهنگ نشده و پیشینه خودش دچار یک بحران و چالش نشده باشد و مسلمانان هم از این موضوع مستثنا نبودند و اگر امروز ما صحبت از تمدن اسلامی می‌کنیم باید در قبال فرهنگ مدرن خود را بتوانیم معرفی کنیم.
وی اظهار کرد: اگر اسلام به‌عنوان تمدن اسلامی و فرهنگ بی‌بدیل جا بیافتد و گزینه فرهنگ مدرن بشود باید چیزی که قابل جایگزین کردن با تفکرات آن‌هاست ارائه بدهیم که مهمترین موضوعی که غرب به آن می‌پردازد عقل است.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه زمانی که جهان مدرن را مطرح می‌کنیم منظور یک دوره زمانه ۴۰۰ ساله است، اظهار کرد: عقل در طول این ۴ سده مفاهیم متفاوتی پیداکرده است.
حجت‌الاسلام پارسانیا اضافه کرد: اولین ویژگی عقل مدرن، عقل روشنگر است که شهود ستیزی و وحی گریزی و حذف نظریات نقل از حیطه عقل را مطرح می‌کنند.
وی ادامه داد: این تفکر در غرب و اروپا باعث حذف کلیسا و مخالفت با تفکرات کلیسایی شد و مرجعیت از کلیسا به سمت علم رفت و هیچ‌گاه این مرجعیت به کلیسا برنگشت و نوعی عقل‌گرایی تجربی به وجود آمد به‌طوری‌که نگاه آمپرسیم (حس و تجربه) نوعی تجربه‌گرایی شکل گرفت.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی اظهار کرد: غرب عقل را یک نوع حجاب و پوشش و مانعی که اجازه نمی‌دهد حقیقت واقعی آشکار شود مطرح می‌کند.
حجت‌الاسلام پارسانیا با بیان اینکه این فرهنگ است که ذهن فرد را می‌سازد، گفت: گروه دیگری از غربی‌ها معتقدند که معرفت دائم در حال تعریف است.
وی ادامه داد: در اسلام عقل همیشه در کنار رقبایش وجود داشته است اما هیچ‌گاه حذف نشده است، دو رقیب مهم عقل‌گرایی یکی ظاهرگرایی و دیگری شهودگرایی و جریان عرفانی است.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی اظهار کرد: عقل در اسلام باوجود رقبایش همیشه روشنگر بود و هیچ‌گاه حجاب برای رسیدن به واقعیت نبوده است و مانند نور عمل کرده است.
در انتها غلامعلی حداد عادل اظهار داشت: فلسفه اسلامی جزء علوم سنتی و قدیمی اسلامی است و از علوم جدید نیست و از غرب آمده نیست.
وی با اشاره به اینکه مشهد مهد فلیسوفان بوده است، ادامه داد: شهید مطهری و مقام معظم رهبری که در اکثر صحبت‌هایشان به این موضوع می‌پردازند از جمله این افراد می‌توان نام برد.
عضو شواری انقلاب فرهنگی اظهار کرد: منظور ما از فلسفه اسلامی قداست دادن به این علم و یا جایگزین کردن فلسفه به‌جای اسلام نیست بلکه این موضوع همانند هنر اسلامی است که قداست ندارد.
وی گفت: فلسفه اسلامی سرمایه کشور در تعامل و مواجهه با غرب است.
حداد عادل گفت: هنر اسلامی هنری است که در طول تاریخ از دل تمدن و فرهنگ اسلامی توسط مسلمانان پدید آمده است و فلسفه اسلامی حاصل تلاش مسلمانان برای فهم این عالم است.
وی ادامه داد: نوعی تفکر وجود دارد به نام اشاعره که برای تعظیم وجود الهی همه واسطه‌ها در آن حذف‌شده که به وهابیت منتهی می‌شود، چون در پاسخگویی به ولایت به خاطر نگاه هستی شناسانه‌شان درمی‌مانند، از این دیدگاه باید همه هستی را نابود کرد تا به خدا رسید و در مورد سلسله‌مراتب هستی بحثی نمی‌کنند.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی اظهار کرد: یک تفکر دیگر معتزله و شیعه است که در مقابل تفکر اشاعره قرار دارد که برای هستی به یک سلسله مراتبی قائل هستند که باید دید در قرآن کدام‌یک از این دو نظر مورد تأیید است.
وی عنوان کرد: شأن و جایگاهی که فلسفه در اروپا دارد هرگز نمی‌تواند در تمدن اسلامی داشته باشد چون در اروپا بعد از رنسانس فیلسوفان جانشینان پیامبران شدند یعنی زمانی که آن‌ها کلیسا را عقب راندند و دست مسیحیت را از زندگی خود کوتاه کردند نیاز به یک مرجعیت داشتند برای همین به سراغ فلاسفه رفتند به‌طوری‌که غربی‌ها فلاسفه پیامبران عصر جدید معرفی می‌کنند.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه در تمدن اسلامی فلسفه علمی است و قابل‌بحث، که می‌توان آن را رد یا قبول کرد، افزود: علوم مختلف بدون مبانی فلسفی به وجود نمی‌آید و رشد نمی‌کند، رشد علوم مختلف بدون ژرف‌کاوی و برگشت به ریشه، که ریشه همان تفکر فلسفه‌ای آن است امکان‌پذیر نیست.
حداد عادل اضافه کرد: زمانی که در تاریخ علم دقت می‌شود مشاهده می‌کنیم فیزیک، مبنای این تحولات از زمانی رشد کرد که تجدیدنظری در باب مفاهیم ماده مثل زمان، مکان و حرکت پدید آمد و این خود نشان‌دهنده این است که هیچ علومی بدون فلسفه رشد نمی‌کنند.
وی اظهار کرد: ما در علوم طبیعی و ریاضی زیاد با روش‌های غربی مشکل نداریم هرچند ملاحظاتی جدی داریم اما امروز برای رسیدن به تمدن اسلامی نیاز به تأسیس علوم انسانی اسلامی داریم تا در تعامل و مواجهه با غرب پاسخ‌گو باشیم.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: در هر علم از علوم انسانی که بخواهیم قدم بگذاریم قبل از آن باید یک فلسفه‌ای ایجاد شود تا آن فلسفه پشتیبان راه و روش باشد، یعنی آنجا که علم شروع می‌شود مثل جوانه می‌ماند که سر از خاک بیرون می‌آورد که این جوانه یک ریشه دارد و آن ریشه فلسفه است.
حداد عادل عنوان کرد: در حال حاضر بخش عظیمی از دنیا به سلطه تفکر غرب به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم اداره می‌شوند و در این تمدن فلسفه اسلامی یک‌حرفی دارد که باید در مورد آن بحث و گفت‌وگو کرد.
وی با اشاره به اینکه هیوم یک زلزله در تفکر اروپا به وجود آورد، ادامه داد: کانت در رابطه با هیوم می‌گوید «این دیود هیوم که برای نخستین بار مرا از خواب جزم اندیشه‌ای بیدار کرد»؛ هیوم در باب علیت بر اساس مکتب آمپرسیم(مکتبی بر اساس حس و تجربه) عنوان می‌کنند ما هیچ راهی برای شناخت رابطه ضروری بین علت و معلول نداریم.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی ادامه داد: با این تفسیر هیوم باعث شده فیلسوفی مانند کانت را تکان بدهد تا به این صحبت هیوم پاسخ بدهد که به نظر من نتوانسته این کار را انجام بدهد و پاسخ به این سؤال در اسلام نمی‌توان تنها از طریق نقلی این شبهه را پاسخ داد باید برای این سؤال یک جواب عقلی یافت.
حداد عادل اضافه کرد: به نظر من فلسفه اسلامی یک سرمایه بزرگی برای کشور ما در تعامل و مواجهه با دنیا غرب است یعنی می‌توانیم هم مقابل تهدیدات را بگیریم و هم فرصت برای ما ایجاد می‌کنند.
وی ابراز کرد: همه مشکل کانت این است که نتوانسته معقول ثانی فلسفی را درک کند، اگر بتوانیم به احاطه به سخنان فیلسوفان اروپایی مشکل‌گشایی فلسفه از زبان فلسفه اسلامی را حل کنیم یک فرصت و نقطه قوت برای خود در دنیا فراهم کرده‌ایم.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه حوزه‌های امروز، فلسفه غرب را به جدیت فلسفه اسلامی می‌خوانند عنوان کرد: طلاب باید بدون غرب‌زدگی عمق فلسفه غرب را بشناسند تا بتواند در مقابل سؤالاتی که آن‌ها مطرح می‌کند با فلسفه اسلامی پاسخ‌گو باشند، آن روز که این اتفاق بیافتد شاهد یک شکوفایی و یک اعتمادبه‌نفس در میان مسلمانان خواهید بود.
حداد عادل با بیان اینکه شهید مطهری چنان اصالت وجود را درک کرده بود که این اصالت در تمام وجود ایشان مثل خون جریان داشت گفت: من اطمینان دارم که هم روش‌ها و هم کتاب‌ها عوض خواهد شد و در یک مدت‌زمان ۵۰ ساله ما شاهد یک تحول عظیم در فلسفه اسلامی شاهد خواهیم بود.
بدون دیدگاه