کتاب پژوهشی در هنجارپذیری حجاب دختران
نویسنده: دکتر سیدمحسن میرسندسی
ناشر: پژوهشکده اسلام تمدنی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی
معرفی کتاب:
هرچند حجاب در ابتدا یک دستور ساده دینی جلوه می‌کند، اما نحوه مواجه و اجرای آن از از سوی کنشگران اجتماعی در محیط های اجتماعی به خصوص در جامعه ایران به آن ویژگی خاص و پیچیده‌ای بخشیده است. در این پژوهش تلاش شده است پدیده هنجارگزینی نوع حجاب در میان دخترانی که دارای مادرانی با رعایت کامل حجاب بوده اند، از منظر فرآیند اجتماعی شدن آنها، مورد بررسی و فهم قرار گیرد. دلیل انتخاب این محدوده برای تحقیق، انتظاری است که بطور طبیعی برای بازتولید این هنجار و الگوی رفتار دینی در محیط تربیتی خانواده برای آن وجود دارد. روش انجام پژوهش کیفی و از نوع داده بنیاد(Grounded Theory) بوده است. مقوله هسته‌ای بدست آمده مفهوم « الگوپذیری اقناعی» بوده‌که توسط مدل تبیینی مورد تحلیل قرار گرفته است. مقولات انجام وظائف‌دینی، فضای غالبی خانواده، نوع رابطه با جنس مخالف و بخصوص مقوله «تاثیر مادر» به عنوان اصلی‌ترین عوامل در میان موجبات علّی برای نوع انتخاب پوشش دختران شناخته شد. تضعیف ساختاری نهاد خانواده در چند دهه اخیر به عنوان یکی از زمینه های کاهش تاثیرگذاری آن بر فرزندان قلمداد شده است که متناسب با رویکرد این پژوهش برای آن راهکارهائی پیشنهاد شده است.
هر چند حجاب در ابتدا یک دستور ساده دینی جلوه می‌کند، اما نحوه مواجهه و اجرای آن از سوی کنشگران اجتماعی در محیط‌های مختلف جامعه ایران به آن ویژگی خاص و پیچیده‌ای بخشیده است.
در این پژوهش تلاش شده است پدیده هنجارگریزی و انتخاب نوع حجاب در میان دخترانی که دارای مادرانی با رعایت کامل حجاب بوده‌اند، از منظر فرآیند اجتماعی شدن آن مورد بررسی و فهم قرار گیرد.
دلیل انتخاب این محدوده برای تحقیق، انتظاری است که به‌طور طبیعی برای بازتولید این هنجار و الگوی رفتار دینی در محیط تربیتی خانواده برای آن وجود دارد.
اصل مسئله این تحقیق، تبیین پذیرش یا رد حجاب از سوی دخترانی است که دارای مادرانی معتقد و مقید به رعایت این دستور دینی هستند.
از اهداف این پژوهش می‌توان به توجه به وجوه اجتماعی و جامعه‌شناختی حجاب و دستیابی به برساخت‌های اجتماعی در موضوع حجاب و تحلیل تأثیر آنها بر رفتار و انتخاب افراد مورد مطالعه اشاره کرد.
مقولات انجام وظایف دینی فضای غالبی خانواده، نوع رابطه با جنس مخالف و به خصوص مقوله «تأثیر مادر» به‌عنوان اصلی‌ترین عوامل در میان موجبات علّی برای نوع انتخاب پوشش دختران شناخته شد.
تضعیف ساختاری نهاد خانواده در چند دهه اخیر به‌عنوان یکی از زمینه‌های کاهش تأثیرگذاری آن بر فرزندان قلمداد شده است که متناسب با رویکرد این پژوهش، برای آن راهکارهایی پیشنهاد شده است.
ساختار اثر
این اثر در پنج فصل تألیف شده است؛ در فصل اول این پژوهش، ضمن بیان نگاهی گذرا به سیر تحول حجاب در ایران، اهداف و اهمیت و ضرورت و پیشینه تحقیق تبیین شده است.
در فصل دوم اثر که به چارچوب مفهومی موضوع پرداخته شده، مباحثی همچون حجاب، هنجار اجتماعی و دینی، جامعه‌پذیری، نهادی کردن و فرایند آن، همانندسازی و الگویابی، عوامل مؤثر در همانندسازی، متابعت و همنوایی و درونی کردن، الگوهای ارتباطی خانواده و تصمیم‌گیری و انتخاب مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
در فصل بعدی ضمن بیان روش انجام پژوهش، دلایل انتخاب روش، و نمونه‌گیری و انتخاب افراد برای مصاحبه تبیین شده است.
چهارمین فصل از این اثر به یافته‌های تحقیق اشاره دارد که در این فصل به روایت تجربه فردی حجاب پرداخته و با ۲۷ نفر مصاحبه شده است که برخی پایبند به حجاب و بعضی دیگر ناپایبند به آن بوده اند.
در ادامه این فصل، ضمن تحلیل کلی پدیده حجاب، موجبات علّی این پدیده (تأثیر مادر، فضای غالبی خانواده، نوع رابطه با جنس مخالف(پیشینی)) بیان شده و در ادامه شرایط زمینه‌ای و مداخله‌گر در این پدیده تشریح شده است که از جمله این شرایط می‌توان به تأثیرگذاری پدر، کنترل و نظارت در خانواده، روحیه مخالفت‌جویی و لجبازی دخترانه، احساس انتخاب و آزادی، و تجربه‌های پیشینی از حجاب اشاره کرد.
تأثیرات الگویی و تصمیم‌گیری نسبت به پدیده حجاب (الگوپذیری نوع حجاب، تصمیم‌گیری و انتخاب، و درونی‌سازی الگوی حجاب) دیگر مبحث این فصل است و در پایان فصل مذکور، پیامدها و نتایج پدیده تبیین شده که در این قسمت، پیامدها به برون داده‌ها یا نتایج کنش و واکنش یک پدیده اشاره می‌کند که برخی از آنها عبارتند از نگرش‌های فردی(پسینی)، انجام وظایف دینی(پسینی)، رابطه با دوستان، خودنمایی و تبرج، احساس تعلق به خانواده، اعتماد به نفس، احساس محدودیت و امنیت و آرامش، رابطه با جنس مخالف(پسینی)، و نیاز به احترام و توجه و زیبا بودن.
پنجمین و آخرین فصل از این اثر، به جمع‌بندی و نتیجه‌گیری از این پژوهش اختصاص یافته است.
برشی از اثر
اولین مصاحبه شونده دختر خانمی ۲۴ ساله با حجابی کامل و دانشجوی رشته روان‌شناسی بود. ایشان فضای غالب خویشاوندی خود را تقریباً مذهبی می‌داند. حجاب مادرش را از روی اعتقاد و آگاهی کامل می‌داند و مادرش در این مورد زیاد با او صحبت کرده است. به نظر او چون مادرش دارای حجاب سنتی و عادتی نبوده، دوام آورده است.
یکی از اتفاقات مهم در مورد حجابش را کتابی با عنوان «بهشت جوانان» می‌داند که پدرش در دوران نوجوانی به او هدیه داده است. هر چند دوستانی با پوشش‌های مختلف را در دبیرستان تجربه کرده است، تحت تأثیر جو خانوادگی و به‌خصوص کتاب گفته شده، خودش با علاقه حجاب کامل را انتخاب کرده است، تا حدی که احساس می‌کند با این نوع پوشش بر دوستانش تأثیر می‌گذارد.
یکی دیگر از زمینه‌های الگوپذیری‌اش را پس از مادر، یکی از مادربزرگ‌هایش می‌داند که با محبت‌ها و تشویق‌هایش در جمع، او را به حجاب ترغیب می‌کرد؛ علی‌رغم اینکه پدرش نظامی است، هیچ وقت خود را در معرض فشار و اجبار رعایت حجاب ندیده است. به نظر او یکی از ریشه‌های بی‌حجابی، آزادی دادن بیش از حد والدین به دختران و بی‌حوصلگی آنها در تربیت بچه‌هاست. از این نظر حضور پدر و مادرش را در محیط خانه کافی و مؤثر می‌داند.
علاقه‌مندان برای خرید اینترنتی این کتاب می‌توانند به وب سایت فروشگاه نشر مراجعه کنند.
بدون دیدگاه