پایگاه اطلاع رسانی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی(ایسکا): به مناسبت دهم رجب، سالروز میلاد باسعادت حضرت امام محمد تقی علیه السلام به سراغ حجج اسلام علی اکبر ذاکری و محمد غفوری و آقای دکتر سیدعلیرضا واسعی از اعضای هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی رفتیم و با آنها درباره این امام همام گفتگوی کوتاهی انجام دادیم.
امام جواد ع به مثابه معیار
دکتر سیدعلیرضا واسعی، عضو هیأت علمی پژوهشکده اسلام تمدنی مشهد وابسته به پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی بر این باور است که: زندگی کوتاه امام جواد(ع) ابعاد گوناگونی داشته، اما وجه معیار و معیارسازی آن، مایه تمایز آن حضرت با دیگر پیشوایان است.
به گفته وی، امامان شیعی که طی ۲۵۰ سال زیسته‌اند، به منزله پیکر واحد و انسان یگانه‌ای بوده‌اند که به حکم اقتضائات زمانه، نیازهای جامعه، مناسبات اجتماعی و ضرورت‌های نوپدید، رفتارهای متفاوتی داشته‌اند. البته این به معنای پیروی آنان از زمانه نیست، بلکه حاکی از به‌روز بودن و نیازمحور بودن آنان است. از این منظر، اگر هر یک از امامان به جای دیگری بود، همان مسیری را می‌پیمود که آن امام پشت سر نهاده بود. امام جواد(ع) نیز از این قاعده مستثنا نبودند. ایشان به جهت حضور در دوره خاصی از تاریخ، مأموریت ویژه‌ای داشتند که دیگر امامان بدان مأمور نشده بودند؛ مأموریت معیار بودن و معیارسازی برای یافتن الگوی صحیح زندگی؛ الگویی که تا عصر غیبت تداوم یافت و شیعیان دیگر در اصل امامت دچار سردرگمی و تردید نشدند.
این عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در ادامه افزود: امام جواد(ع) با اینکه عمری دراز نکردند، اما با شناخت نیازهای زمانه و اقتضائات حاکم، توانستند نقش برجسته‌ای در تاریخ تشیع و اسلام ایفا کنند. ایشان با اینکه هنوز مقبولیت اجتماعی و وجاهت تجربی نیافته بودند، به حکم نزدیکی با دستگاه خلافت، فرصت یافتند تا هم توانایی علمی خود را اعلام نمایند، هم با انحراف‌های زمانه به مقابله برخیزند و با بهره‌گیری از فرصت‌ها، مقابله با تهدیدها و موانع، با عرضه اندیشه‌های صحیح اسلامی، به مثابه معیاری برای سنجش زندگی مسلمانی و اعتدال اسلامی نقش‌آفرینی کنند.
دکتر واسعی در خاتمه گفت: حضرت در دوره‌ای از تاریخ اسلام قرار گرفته بودند که از یک‌سو، اندیشه‌های بیگانگان وارد سرزمین اسلامی شده بود و از دیگر سو، رقابتی متفاوت میان عباسیان و علویان رخ‌داده و از سوی سوم، تشتت آرایی در میان شیعه خودنمایی کرده بود. مجموعه این اوضاع، می‌طلبید تا امام باتدبیری دقیق وارد صحنه شوند. ایشان با نهایت حزم و احتیاط به کارهای خودپرداختند و با پرورش نیرو و بیان ارزش‌های دینی، تداوم امامت شیعی را تضمین کردند، به‌گونه‌ای که پس از ایشان، دیگر نهاد تشیع دچار سردرگمی در اصل امامت نگردید.
جلوه ای از اخلاق اجتماعی امام جواد ع
حجت الاسلام والمسلمین محمد غفوری، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی سیره و سخنان امامان(علیهم السلام)، به عنوان جانشینان معصوم پیامبر(ص)، سرمشق و برنامه عمل پیروانشان است. بنابراین، فهم و شناخت افکار و اندیشه‌های آنان، ما را در پیروی از روش آن بزرگواران یاری می‌کند. امام جواد(ع) اگرچه در سنین نوجوانی به امامت و در اوان جوانی به شهادت رسیدند و فرصت چندانی برای ظهور سیره اخلاقی ایشان حاصل نشد، اما در دوره‌ای حساس، رهبری جامعه شیعه را بر عهده داشتند که از این حیث شناخت اندیشه‌های آن حضرت اهمیت ویژه‌ای می‌یابد.
وی در ادامه با بیان اینکه: مسأله اخلاق، در آموزه‌های اسلام و اهل‌بیت(علیهم السلام) جایگاه والایی دارد و موضوعات و مباحث اخلاقی بخش زیادی از آیات قرآن مجید و روایات اهل‌بیت(علیهم السلام) را تشکیل داده، درباره یکی از این مفاهیم اخلاقی در سخنان امام جواد ع با عنوان لزوم حفظ اسرار می گوید: هر فردی در نهان و در مسیر زندگی خود اسراری دارد و غالباً تلاش می‌کندتا پوشیده بماند؛ چون اگر فاش شود، تأثیرات بسیاری بر زندگی فردی و اجتماعی او خواهد گذاشت. دین مبین اسلام نیز از فاش کردن اسرار به شدت نهی کرده است. خدای متعال می‌فرماید: «ان الذین یحبون ان تشیع الفاحشه فی الذین آمنوا لهم عذاب الیم فی الدنیا و الآخره و الله یعلم و انتم لاتعلمون؛ کسانی که دوست دارند زشتی‌ها در میان مردم با ایمان شیوع یابد، عذاب دردناکی برای آنان در دنیا و آخرت است و خداوند می‌داند و شما نمی‌دانید».[سوره نور، آیه ۱۹]
این عضو هیأت علمی پژوهشگاه سپس افزود: حفظ اسرار دیگران در اسلام، حق‌الناس و از واجبات است. چون علاوه بر ضربه‌ای که بر شخصیت افراد وارد می‌شود و زندگی خصوصی آنان را دچار بحران می‌کند، کارکرد اجتماعی دارد. لذا با این کار، اشاعه فحشا صورت می‌گیرد و قبح ارتکاب گناهان از بین می‌رود و در نتیجه گناه و فسق شایع می‌شود. به تبع آن حد و تعزیری هم که برای پیش‌گیری قرار داده شده است، کارکرد خود را از دست خواهد داد؛ زیرا ارتکاب جرم‌ها همگانی خواهد شد. چنین جامعه‌ای مصداق این بیت معروف می‌شود:
گر حکم شود که مست گیرند در شهر هر آن‌چه هست گیرند
به گفته حجت الاسلام غفوری، آیه قرآن نیز به همین نکته اشاره دارد و شیوع دادن زشتی‌ها در جامعه مؤمنان را منع می‌کند. باز با همین نگاه است که ائمه از جمله امام جواد(ع) فرمودند:
اگر اسرارتان برملا می‌شد، هم‌دیگر را دفن نمی‌کردید.[لو تکاشفتم ما تدافنتم؛ شیخ صدوق، الامالی، ص۵۳۱]
یعنی آشکار شدن بسیاری از اعمال و رفتار انسان‌ها حتی برای نزدیک‌ترین کسان نیز سخت و تنفرآور است، به گونه‌ای که حاضر نیستند جنازه یک‌دیگر را به خاک بسپارند. در واقع فاش شدن اسرار، آثار ویران‌گر زیادی دارد. یکی از آنها افزایش کینه، کدورت و دشمنی بین دوستان، بستگان و کسانی می‌شود که در یک محیط و جامعه زندگی می‌کنند. هم‌چنین انس و الفت، دوستی، برادری[ انما المومنون اخوه فاصلحوا بین اخویکم؛ مؤمنان برادر یک‌دیگرند. پس دو برادر خود را صلح و آشتی دهید؛[سوره حجرات، آیه ۱۰] و توجه به حال هم‌دیگر که از سفارش‌های اسلام است، از بین می‌رود و تنفر و انزجار جای آن را می‌گیرد. از سوی دیگر، باعث از بین رفتن امنیت و آرامش اجتماعی می‌شود.
حجت الاسلام محمد غفوری در پایان گفت: اگر افراد جامعه، احساس امنیت نداشته باشند و هر کاری که حتی از سر اشتباه انجام گیرد، منتشر گردد و دیگران باخبر شوند، بنیاد جامعه از هم گسیخته می‌شود و دیگر زندگی خصوصی و خانواده معنا نخواهد داشت؛ بنابراین، هم بحران خانواده به جامعه سرایت می‌کند و هم ناامنی اجتماعی و فاش شدن اسرار، آرامش و کانون خانواده را متلاشی می‌سازد. از این‌رو، در دین اسلام سفارش شده که اسرار را حتی به دوست صمیمی خود نیز نگویید که اگر روزی دشمن شد، آن را فاش نکند و عرض و آبروی شما را نریزد.
برکات علمی امام جواد ع برای مسلمانان
حجت الاسلام والمسلمین علی اکبر ذاکری، عضو هیأت علمی پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت علیهم السلام درباره برکات علمی امام جواد برای مسلمانان می گوید: برکت امام جواد(ع) منحصر در شیعیان نبود، بلکه ایشان برای دیگر مسلمانان نیز بابرکت بودند؛ زیرا با وجود کمی سن، نقش زیادی در بیان مسائل دینی داشتند. آن حضرت در جلسه‌های بحث و مناظره، به‌خوبی از عهده پرسش‌های مطرح شده برآمدند و مدعیان را مبهوت و شیفته خود کردند و امامت را تداوم بخشیدند و نکات جدیدی در تبیین مسائل دینی به جامعه اسلامی تقدیم کردند.
امام جواد(ع) در مجالس بحث و مناظره با علمای بنام زمان خود، شرکت می‌کردند. ایشان توانستند با نشان دادن توانایی علمی خویش، نظر علمای برجسته جهان اسلام را به خود جلب کنند و حکم برخی موضوعاتی را که کم‌تر موردتوجه بود، بیان نمایند.[قمی، تفسیر القمی، ج۱، ص۱۸۳؛ مفید (منسوب) الإختصاص، ص۹۸] مانند تعیین محدوده جای قطع دست دزد، در زمان معتصم که درباره آن، اختلاف رخ داد که دست دزد از مچ یا چهار انگشت باید قطع شود. حضرت جواد(ع) با استناد به آیات قرآن بر لزوم قطع چهار انگشت دست، استدلال کردند.[عیاشی، تفسیر العیاشی، ج۱، ص۳۱۹] نمونه دیگر سؤالات ابن‌اکثم از امام جواد(ع) است که به چند مورد آن در کافی اشاره شده است.
بدون دیدگاه