احمدزاده ضمن ارائه گزارش مختصری از فعالیت‌های سه دهه پژوهشکده اسلام تمدنی در عرصه‌های چندگانه تولید کتاب، نشریه و برگزاری همایش‌های مشترک و فعالیت‌های بین‌المللی پژوهشی گفت: تصمیم گیری‌ها و سیاستگذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها بدون پژوهش، سبب ایجاد هزینه‌های چند برابری برای کشور می‌شود.
به گزارش خبرنگار وسائل، پژوهش به عنوان ضرورتی اجتناب ناپذیر در برنامه ها و سیاستگذاری های کشور در شرایط فعلی بیش از هر زمان دیگری به عنوان نیازی اولویت دار محسوب می شود در عین حال هنوز زیرساخت های بهره مندی از تحقیقات پژوهشی در ساختارهای کلان و مدیریتی از سوی تصمیم سازان برنامه ای و قانونگذاری فراهم نشده است و همین امر ضربه ای به برخی بافت های اجتماعی وارد کرده است که اگر این آسیب ها با تحقیقاتی مورد نیاز ترمیم نشود ممکن است در سال های آتی صدمات جبران ناپذیری را به کشور برساند.
در همین راستا و با توجه به تشریح ضرورت الزام سازمان ها و نهادهای اجرائی به پژوهش به سراغ دکتر سید مصطفی احمدزاده، رئیس پژوهشکده اسلام تمدنی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی رفته ایم تا با رویکردها و فعالیت های این پژوهشکده از زبان ایشان بیشتر آشنا شویم باشد که رهنمون مسیر پژوهشگران و محققان این عرصه باشد.
پژوهشکده اسلام تمدنی از چه سالی و با چه هدفی شروع به فعالیت کرده است؟
پژوهشکده اسلام تمدنی فعالیت خود را از سال ۱۳۶۸ به صورت غیر رسمی و از سال ۱۳۷۳ به صورت رسمی در مشهد و در دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی آغاز کرده است؛ در ابتدا تحت عنوان معاونت پژوهش در شعبه شکل گرفت و بعد از دو دهه تبدیل به مرکز علوم اسلامی و انسانی شد و درسال ۱۳۹۵ با تصویب پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و تأیید هیأت امنای دفتر، این مجموعه تبدیل به پژوهشکده اسلام تمدنی به عنوان یکی از ۱۰ پژوهشکده زیر مجموعه پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی شده است.
گزارش مختصری از فعالیت‌های سه دهه پژوهشکده اسلام تمدنی
در ابتدای فعالیت اهداف پژوهشی این قسمت همان اهداف پژوهشی مجموعه دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم بوده است که در طول دو دهه گذشته در قالب گروه های متنوعی مثل گروه ادیان و عرفان، تاریخ و تمدن، هنر و ادبیات اسلامی، فقه، قرآن و تفسیر علوم قرآنی و گروه های مختلفی که وجود داشته است که در قالب این گروه ها فعالیت ها در حوزه فلسفه، کلام، عرفان، ادیان، اقتصاد، فقه و جامعه شناسی شکل گرفته است و بعد از اینکه پژوهشکده به رسمیت شناخته شد گروه هایی که در گذشته بودند ادغام شدند.
در حال حاضر ما چهار گروه حکمت و کلام جدید، هنر و تمدن اسلامی، فقه کاربردی و قرآن و مطالعات اجتماعی داریم که برخی از این گروه ها از تلفیق گروه های قبلی شکل گرفته اند و هدف اصلی در وضعیت جدید، تأمین پشتوانه های علمی تمدن نوین اسلامی ایرانی از طریق نگرش به اسلام به مثابه دین تمدن ساز و توانمند در برپایی جامعه متعالی است و مهمترین مأموریت این مجموعه بحث های تمدن اسلامی است که در قالب این چهار گروه پیگیری می شوند. در این سه دهه اخیر ما در حدود ۱۵۰ جلد کتاب منتشر کرده ایم و ۲۰۰ شماره نشریه داشتیم و ۶۰۰ نشست علمی برگزار شده و ۲۰۰ طرح پژوهشی در این مجموعه انجام شده است.
ورود و یا جذب پژوهشگران و محققان حوزوی و دانشگاهی به این مرکز چگونه است؟
در گذشته ورود پژوهشگر در این مجموعه به صورت استخدام نبوده است و یکسری نیروهایی در درون مجموعه حضور داشتند و بیشتر پروژه ها به اساتید حوزوی و دانشگاهی برون سپاری شده است و تعداد محدود نیرو وجود داشتند که به لحاظ تخصص های مختلف جذب مجموعه شده اند و جذب نیروی پژوهشگر به معنای استخدام رسمی وجود نداشته است.
در سال ۸۴ یازده عضو هیأت علمی در دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی استخدام شدند که شرایط لازم برای عضویت در هیأت علمی را داشته اند و در طول این مدت این تعداد به ۱۲ نفر افزایش پیدا کرده اند؛ در حال حاضر افرادی که شرایط عضویت در هیأت علمی را داشته باشند متناسب با نیاز گروه ها از طریق وزارت علوم، تحقیقات و فناوری جذب می شوند.
چه برنامه‌هائی در چشم انداز پژوهشکده اسلام تمدنی مدنظر دست اندکاران این مجموعه است؟
مهمترین برنامه ما بحث های پیرامون تمدن نوین اسلامی است که به عنوان یکی از مسائل راهبردی دفتر مطرح است و پژوهشکده به سهم خودش در فعال کردن پژوهش های مرتبط با اسلام تمدنی فعالیت هائی را در یکسال گذشته شروع کرده است که ادامه دارد و ما حدود ۴۰ پروژه را در دست داریم که همه این پروژه ها به سال آینده منتقل شده است و برخی از این پروژه ها دو تا سه ساله است و در سال آینده این پروژه ها ادامه دارد.
مجموعه ما در حال حاضر چهار نشریه دارد که شامل نشریه علمی ـ پژوهشی پژوهش های قرآنی، نشریه علمی ـ پژوهشی پژوهش های عقلی نوین، نشریه مطالعات اسلامی متون ادبی و نشریه سیره پژوهی اهل بیت(ع) است که دو نشریه اخیر نیز در آستانه علمی ـ پژوهشی شدن هستند که به صورت فصلنامه و دو فصلنامه منتشر می شوند.
فرآیند ساختاری و تحقیقاتی این پروژه‌ها چه تعریفی دارد؟
این پروژه ها اغلب درباره مسائل راهبردی دفتر تبلیغات اسلامی هستند. در این دفتر ۱۳ مسأله راهبردی تعیین شده است که همه بخش های دفتر موظف هستند سمت و سوی فعالیت های خود را حول این مسائل طراحی کنند؛ بر این اساس اغلب این پروژه ها مرتبط با مباحث تمدن اسلامی است و برخی مربوط به اخلاق تبلیغ و اخلاق صداقت است و برخی مربوط به توسعه و تعمیق فرهنگ قرآن کریم، توسعه و توانمند سازی علوم اسلامی و اسلامی سازی علوم انسانی و برخی مرتبط با عدالت و نظام سیاسی اجتماعی ایران و اسلام و دو طرح مربوط به سبک زندگی اسلامی و تعمیق باورهای دینی است.
خروجی پژوهش‌های پژوهشکده اسلام تمدنی چه کاربردهائی دارد؟
خروجی های این پژوهشکده به صورت کتاب و مقاله منتشر می شود و برخی از آثار در قالب متن نشست ها روی سایت قرار می گیرد و بخشی از فعالیت های این پژوهشکده فرهنگ سازی و گفتمان سازی است که در میان نخبگان حوزوی و دانشگاهی متمرکز است و پژوهش هایی که انجام می شود در اختیار برنامه ریزان و سیاستگذاران کل کشور قرار می گیرد که از آنها استفاده کنند و علاوه بر این خروجی های این پژوهشکده در معاونت های آموزش و تبلیغ دفتر مورد استفاده قرار می گیرد و از آنها در راستای برنامه های خودشان مورد استفاده قرار می گیرد.
خروجی چند ضلعی پژوهش‌های پژوهشکده اسلام تمدنی
به عنوان نمونه دو پژوهش درباره عرفان حلقه انجام شده است که این پژوهش ها در قسمت تبلیغ قرار گرفته است و از این پژوهش ها برای تقویت علمی مبلغان تخصصی عرفان های نوظهور استفاده می شود؛ خروجی های این پژوهشکده چند ضلعی است که بخشی از آن به نخبگان، برنامه ریزان و سیاستگذاران ارائه می شود و بخش دیگر مربوط به پوشش شبهات و پاسخ به مسائل مطرح شده در حوزه ها و دانشگاه ها و فضای عمومی کشور و رسانه ها است.
وضعیت پژوهش در کشور نسبت به چند ساله اخیر چگونه بوده است؟ آیا پژوهش به صورت کمی و کیفی رونق داشته است؟
متاسفانه در کشور ما به پژوهش اهمیت داده نمی شود؛ بخشی از این مسأله به سازمان های پژوهشی باز می گردد که ساختارها و فرآیندهای لازم را ندارند و بخشی از آن به فضاهای سیاستگذاری کشور مربوط است که توجه کافی به این امر به ویژه در حوزه علوم انسانی و اسلامی وجود ندارد.
از طرفی دیگر با توجه به فضائی که در مسائل بودجه ای کشور است، توجه به بودجه پژوهش ضعیف است و در عین حال با توجه به اینکه ساختارهای لازم برای جذب آن وجود ندارد در نتیجه همان بودجه حداقلی پژوهش نیز جذب نمی شود و همواره نخستین بودجه ای که از کل بودجه کشور حذف می شود، بودجه های پژوهشی است.
به نظر شما به چه دلایلی نسبت به پژوهش در کشور کم توجهی و غفلت صورت می گیرد؟
شاید تا حدی دلیل متصدیان امر درباره حذف بودجه های پژوهشی قابل قبول باشد اما این موضوع نباید باعث شود که پژوهش در فضای کلی کشور ضعیف شود چراکه وقتی پژوهش ضعیف می شود کل فعالیت های کشور تحت الشعاع قرار می گیرند و فضای کشور به سمت تصمیم گیری بدون پژوهش می رود که این گونه تصمیم ها، هزینه های چند برابری برای کشور خواهد داشت در عین حال اگر درصدی از این بودجه ها به پژوهش اختصاص یابد این هزینه ها جبران می شود.
در قسمت های مربوط به پژوهش سازمان ها و نهادها به دلایل مختلف از جمله انبوه سازی گزارش های سالانه، رقابت های ناسالم و استفاده از پژوهشگران غیر متخصص، غیر تجربی و انتخاب موضوعات تکراری و عدم اطلاع رسانی از پروژه هایی که در نهادها و سازمان ها در حال انجام است که این عوامل سبب شده است که فضای پژوهشی کشور یک فضای سالم رقابتی و در راستای نیازهای کشور شکل نگیرد و در عین حال فضائی است که فارغ از نیازها است و منطبق بر نیازها و تعاملات بین سازمانی نیست.
انبوهی از مشکلات در قوه قضائیه به مراکز پژوهشی پمپاژ نمی شود
به عنوان نمونه در قوه قضائیه انبوهی از مشکلات وجود دارد که این مشکلات به مراکز پژوهشی پمپاژ نمی شود و در عین حال مراکز پژوهشی به سازمان ها و نهادها مراجعه چندانی ندارد و بنابراین نیازها و پژوهش ها به صورت جداگانه مسیر خود را دارند و هیچگاه این دو در یک ریل قرار نمی گیرد در حالی که در کشور متخصصان و پژوهشگران فراوانی داریم و یکی از مواردی که مسؤولان باید روی آنها متمرکز شوند این است که هم افزایی و انسجام و اطلاع رسانی و تبادل اطلاعات بین سازمان ها و مراکز پژوهشی افزایش یابد.
آیا می توان ادعا کرد که افزایش آسیب‌های اجتماعی در کشور به دلیل موازی کاری فعالیت‌های پژوهشی است؟
در واقع بخشی از این آسیب ها به این دلیل است که پژوهش های انجام شده کمتر در راستای برطرف سازی آسیب های اجتماعی است. به عنوان نمونه یکی از آسیب هائی که امروز کشور با آن دست و پنجه نرم می کند مسائل جنسی است که در یک برهه ای مقداری از پژوهش ها که به این موضوع پرداخته شد بسیار اندک است در صورتی که این امر از آسیب های جدی است چراکه ما جوانان بسیاری داریم و در عین حال مسائل اقتصادی به گونه ای است که امکان ازدواج برای جوانان فراهم نشده است و تعداد فراوانی از خانواده ها هستند که بی سرپرست هستند و آمار زنان سرپرست خانوار نیز زیاد است.
افزایش طلاق یکی از نشانه های فضای ملتهب جنسی است
افزایش طلاق نشان دهنده این امر است که فضای ملتهبی درباره فضای جنسی در کشور وجود دارد که مخالفان نظام بر روی این فضا در حال پژوهش هستند اما در کشور سازمان ها و نهادهایی که نیاز است در این راستا پژوهش هایی داشته باشند به ندرت مبادرت به این امر دارند؛ در عین حال برخی از پژوهش های انجام شده در این راستا صوری است و اطلاعات دقیقی در آنها وجود ندارد چراکه درباره مسائل جنسی بسیاری حاضر نیستند در این عرصه ورود پیدا کنند.
داد و ستد چندانی با فضای بین المللی در حوزه علوم انسانی و اسلامی وجود ندارد
در حوزه اقتصاد و فرهنگ، پژوهش های چندانی نداریم و در فضای بین المللی به دلیل اینکه ما زبان فارسی انتخاب می کنیم پژوهش های چندانی نداریم و آثاری که در کشور تولید می شود به زبان بین المللی منتشر نمی شود و این امر باعث شده که ما داد و ستد چندانی با فضای بین المللی به ویژه در حوزه علوم انسانی و اسلامی نداشته باشیم.
پژوهشکده اسلام تمدنی در حوزه تمدنی داد و ستدی در بخش بین الملل داشته است؟
پژوهشکده اسلام تمدنی با کشورهای آسیای میانه، هند، افغانستان و با ترکیه ارتباط دارد و در عین حال در پژوهشگاه، اداره همکاری های بین الملل است که به صورت مفصل با مراکز بین المللی مانند: مصر، تونس، عراق، ترکیه و کشورهای دیگر مثل مالزی و چین در ارتباط است.
در رابطه با فضای تمدنی به معنای عام و در فضای تمدنی به معنای خاص که اسلام است، همکاری دارد که در قالب پروژه ها و انجام همایش های مشترک است و این ارتباطات در حال حاضر محدود است. یکی از برنامه های آینده پژوهشکده این است که این ارتباطات افزایش یابد.
در همین راستا سال آینده دو همایش بین المللی پیش بینی شده است؛ یکی همایش الهیات شهری و دیگری همایش تمدن اسلامی با نگاه به آسیای میانه است که با همکاری کشورهای قزاقستان، ترکمنستان و تاجیکستان برگزار خواهد شد که منوط به اخذ مجوزهای لازم است.
پژوهش‌ها در استان خراسان رضوی در مقایسه با میانگین کشوری در چه درجه ای قرار دارد؟
پژوهش ها در کل کشور ضعیف است و در خراسان رضوی به غیر از دو مجموعه که در حوزه پژوهشی فعال هستند سایر مراکز استان در قسمت پژوهش از میانگین کشوری پایین تر هستند، به دلیل عدم توجه مسؤولان استانی به پژوهش و یا صوری انگاری مراکز پژوهشی نسبت به پژوهش و عدم انسجام میان مراکز پژوهشی؛ این مراکز در مشهد با یکدیگر ارتباط چندانی ندارند.
در حال حاضر برخی از برنامه های پژوهشکده در قالب تفاهم نامه با مراکز حوزوی و دانشگاهی انجام می شود و همایش هایی به صورت مشترک برگزار می شود اما در فضای استان اطلاع رسانی فعالیت های پژوهشی، تبادل اطلاعات و تجربیات مراکز استان اندک است؛ سیاستگذاری هایی در این راستا شده است اما این سیاست ها عملیاتی نمی شود و در برنامه های مختلف از توان و ظرفیت پژوهش ها استفاده نمی شود.
بدون دیدگاه