به همت پژوهشکده اسلام تمدنی، مشق اجتهاد و مرکز آخوند خراسانی برگزار گردید:
کرسی ترویجی روش شناسی فقهی شهید سیدمحمدباقر صدر
به گزارش روابط عمومی پژوهشکده اسلام تمدنی به نقل از سایت اجتهاد، کرسی ترویجی «عرضه و نقد ایدۀ علمی روش‌شناسی فقهی شهید سید محمدباقر صدر» به عنوان بخشی از طرح ملی روشمندسازی تحقیقات علوم اسلامی موسوم به مشق اجتهاد با همت مؤسسه آموزش عالی حوزوی امام رضا علیه السلام قم و مشارکت گروه فقه کاربردی پژوهشکده اسلام تمدنی و مرکز تخصصی آخوند خراسانی ره با حضور اساتید درس خارج فقه و اصول و سطوح عالی حوزه عملیه مشهد و قم و با ارائه حجت‌الاسلام والمسلمین علی رحمانی(عضو هیئت علمی و مدیر مرکز تخصصی آخوند خراسانی) و نقد حجت‌الاسلام والمسلمین حسنعلی علی اکبریان (دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و علوم اسلامی) و حجت‌الاسلام والمسلمین مجتبی الهی خراسانی (استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه مشهد) از سوی، پژوهشکده اسلام تمدنی، مشق اجتهاد و مرکز آخوند خراسانی و به دبیری علمی آقای بلال شاکری برگزار شد.
در این جلسه حجت‌الاسلام والمسلمین رحمانی با دو مقدمه شخصیت علمی شهید صدر و جدید بودن روش‌شناسی و توجه حوزه‌های علمیه به آن گفت: در این جلسه نگاه فلسفه علمی و فلسفه فقهی مورد توجه قرار گرفته است.
شهید صدر به‌طور کامل در تفاوت روش‌شناسی در روش فلسفی و غیرفلسفی توجه داشته است و نگاه منهجی شهید صدر یک نگاه عقلانی است. شهید صدر فارغ از مسائل اصول فقه، بحث منهجی حُسن و قبح ظلم را مطرح می‌کند؛ این تفکیک نگرش منهجی از نگرش اصولی نکته‌ای است که در کلمات شهید صدر وجود دارد.
شهید صدر روش را به دو مرحله نظریه و تطبیق تقسیم می‌کند؛ نظریه را ماحصل دانش اصول می‌داند و «عناصر مشترک» می‌نامد و روش تطبیق نیز مرحله دوم است. ایشان پیش‌فرض‌هایی دارد که در مرحله نظریه دخالت می‌کند که در نظام ساختاری دو پیشنهاد دانش اصول و ایجاد ساختاری برای آن بدون توجه به فقه که ساختار تجریدی است و ساختار دیگر توجه به فقه و ساختار تطبیقی است.
در نظام محتوایی شهید صدر دو شاخه وجود دارد که در آن باید نخست به نظریات شهید صدر توجه شود که موارد مختلفی وجود دارد و دوم دیدگاه و آرای خاصی است که شهید صدر در مقابل دیگران اختیار کردند.
نظریه‌هایی از شهید صدر دیده می‌شود که می‌توان از آن‌ها روش فقهی ایشان را استخراج کرد. چهار بحث پیشینه، ابعاد، تأثیر بر دانش اصول و ثمره فقهی این نظریه‌ها باید مورد توجه قرار گیرد.
مسائل مشترک وسیله‌ای برای پیدا کردن ابزار و ادله اثبات مسائل فقهی شهید صدر قابل ارزیابی است. در مرحله تطبیق، مجموعه‌ای از آرای شهید صدر در مسائل مختلف باید مورد توجه قرار گیرد؛ مسائل قرآن، علوم حدیث، سیره و دانش‌ها، نظریه‌های مبدعانه‌ای دارد که از آن‌ها استفاده کرده است.
روش ورود شهید صدر به مسائل، متفاوت است؛ ماحصل مطالعات ایشان در علوم مقدماتی اجتهاد به طور بسیار دقیق و به صورت مستقیم در مرحله نظریه و تطبیق می‌تواند به شناخت روش فقهی شهید صدر منتهی شود.
استاد الهی خراسانی: با توجه به اینکه روش‌شناسی فقهی سابقه چندانی ندارد، با این تلاش‌ها در آینده به محتوای لازم، متراکم و معتبر برای آموزش طلاب و دانشجویان ارجمند دست پیدا می‌کنیم.
روش‌شناسی از سه روش حاصل می‌شود؛ یکی روش تجربی و اکتشافی است که با دقت در تلاش‌های استاد این روش فقهی به دست می‌آید که سال‌های سال است که مجتهدانی را پرورده و کارآمد بوده است که البته شیوه دشواری است؛ شیوه دوم تحقیقات روش‌شناسانه است که از خلال مطالعه، بررسی، استقرا و تحلیل و ارزیابی آثار فقها این روش‌شناسی را حاصل کند؛ عرصه سوم هم این است که روش‌شناسی به عنوان یک ماده درسی آموزش داده شود، که طلاب نه با تجربه و نه با تحقیق بلکه با تحصیل در دوره سطح و خارج با روش‌شناسی مورد نظر آشنا شوند که زحمات دوستان زمینه را برای تحقق عرصه سوم آماده می‌کند.
ممکن است روش شناسی به یک علم متعلق شود اما بیش از علم به عالم متعلق است؛ یعنی می‌توان درباره روش‌شناسی شهید صدر، امام خمینی یا آیت‌الله خویی سخن گفت.
روش‌شناسی مطالعات پسینی علم است؛ توصیف کاری است که شهید صدر در فقه انجام داده است؛ اما در کشور ما جنبه پیشینی و توسیعی آن طرفداران زیادی پیدا کرده است که شبیه متدولوژی‌ها و منطق مواد در علوم شبیه است.
درباره مقایسه بین شهید صدر (ره) و عبدالهادی فضلی؛ موارد کاملاً مشابهی بین این دو و موارد اشاره شده این افراد نیست که بتوانیم به صورت دقیق هر دو مورد را با هم مقایسه کنیم؛ آنچه شهید صدر به عنوان نظریه و تطبیق فرمودند واقعیت فقهی است و درباره روش‌شناسی نیست؛ بلکه این‌ها می‌تواند برای کشف روش‌شناسی خود شهید صدر مورد استفاده قرار گیرد.
شهید صدر نکته‌ای مانند نظریه که مورد توجه نبوده است را مورد توجه اشاره قرار داده است و شاگردان ایشان نیز سعی کرده‌اند به عنصر نظریه توجه کنند که این دیدگاه شهید صدر درباره روش‌شناسی نیست؛ شهید صدر حتی درباره پیشینی یا پسینی بودن روش‌شناسی سخن نگفته‌اند و این موارد به ما برای روش‌شناسی شهید صدر در فقه کمک نمی‌کند. مرحله نظریه شهید صدر توثیق ما در روش فقهی خود اضافه کرده است و این روش‌شناسی او را نشان نمی‌دهد.
شهید صدر در مقدمه حلقه اولی بیان دارد که استخدام عناصر مشترک نیست که نظریه را می‌سازد، مراد القانون یا اصول عام شریعت را نظریه می‌گویند؛ نظریه یعنی نظر شریعت درباره مواردی مانند مال چیست. درباره فقه تطبیقی نیز مسائل تک به تک بررسی می‌شود و به دنبال تفسیر عام از کل فروع یک موضوع نیستیم.
شما ممکن است روش را مورد بحث قرار دهید اما باعث نمی‌شود که روش‌شناسی در دامنه معرفت‌شناسی قرار بگیرد؛ اول باید تعیین کنیم که کتاب و سنت جزو منابع فقه هست یا نه؟ بعد ببینیم چطور به سنت یا قرآن استناد می‌کند؛ حال استناد به موارد دیگر هم از روش‌ها است؛ اگر این‌ها روش است اصول فقه با روش‌شناسی فقه تداخل دارند؛ وقتی اینقدر با هم منطبق است، برخی می‌گویند که با اصول فقه چه نیازی به روش‌شناسی فقه است؟
مراحل استنباط فقهی با اصول فقهی متفاوت است. در این مقاله ما درباره مراحل و گام‌های شهید صدر که روش‌شناسی باشد چیزی نمی‌بینیم؛ این موارد بیان شده عوامل اثر گذار بر روش شهید صدر است نه خود روش.
استاد علی اکبریان: با این روش نمی‌توان روش‌شناسی شهید صدر را شناخت؛ برای مثال در بخش تطبیق کلیاتی از مباحث عناصر خاصی که شهید صدر در فقه معتقد است را بیان کنم و یک مثال از آن را آدرس بدهم، این روش‌شناسی را تبیین نمی‌کند.
علاوه بر دیدگاه‌های خاصی که شهید صدر در اصول فقه یا اجتهاد دارد، می‌توان نگاه کلان‌تری به روش‌شناسی کرد. نگاه کلان در روش‌شناسی شهید صدر مورد توجه قرار نگرفته است.
شهید صدر کسی است که در خود فقه نظریه‌پردازی می‌کند، یعنی نظریه فقهی ارائه می‌دهد؛ از مسائل کلان این است که شهید صدر توجه فراوانی به عناصر ثابت و متغیر در فقه دارد؛ البته این مسأله را در کل کتاب‌های شهید صدر می‌توان برداشت کرد که در این مقاله تنها بر کتاب طهارت توجه شده است. این انحصار در انتخاب کتاب برخی از زوایای بحث پنهان مانده است.
روش‌شناسی کار دشواری است، این مقاله بسیار ارزشمند است، انسجام منطقی خوبی دارد، تبیین نوآوری‌های فقهی شهید صدر انجام شده است و به حتم چهار جلد کتاب طهارت شهید صدر را به طور کامل مطالعه کرده‌اند.
گفتنی است، گزارش علمی و تفصیلی نشست بزودی منتشر خواهد شد. علاقه‌مندان برای مطالعه مقاله روش‌شناسی فقهی شهید سید محمدباقر صدر به قلم حجت‌الاسلام والمسلمین علی رحمانی اینجا کلیک کنند.
بدون دیدگاه