به گزارش روابط عمومی پژوهشکده اسلام تمدنی، حجت الاسلام و المسلمین علی شفیعی، مدیر گروه و عضو هیأت علمی گروه فقه کاربردی پژوهشکده اسلام تمدنی در گفتگو با شفقنا به تلاش امام رضا(ع) برای ایجاد فضای گفت وگو در جامعه ایران آن زمان اشاره کرد و گفت: امام رضا(ع) ولایتعهدی را در کنار ظرفیتی که فرهنگ ایرانی برای ایشان ایجاد کرده بود، یک ظرفیت مضاعفی می دیدند برای اینکه بتوانند دغدغه های خود را در قالب گفت وگوی بین الادیانی منتقل کنند و تلاش داشتند چالش هایی که حکومت های به ظاهر دینی برای آموزه های دینی ایجاد کرده بودند را ترمیم کنند و پاسخ ها و نکات مدنظر خود در مورد این چالش ها را ارایه دهند.
وی معتقد است: از شیوه گفت وگوی امام رضا(ع) با صاحبان و عالمان ادیان مختلف و متفاوت باید درس بگیریم و تفاوت فکری و معرفتی انسان ها را به رسمیت بشناسیم و به انسان ها آزادی در طرح مباحث خود را بدهیم. امام رضا(ع) از قدرت استفاده نکردند و در هنگام گفت وگو با مخالفان خود از موضع بالا سخن نگفتند. به نظرم باید عالمان، اندیشمندان و متفکران ما از این رویه و روش امام رضا(ع) درس بگیرند که در هنگام گفت وگو پشتوانه خود را قدرت قرار ندهند.
ظرفیت های فرهنگی ایران برای امام رضا(ع)
حجت الاسلام و المسلمین علی شفیعی، پژوهشگر اسلامی و مدرس حوزه و دانشگاه در گفت وگو با شفقنا درباره ظرفیت های فرهنگی ایران که برای امام رضا(ع) ایجاد شده بود، اظهار کرد: امام رضا(ع) دو ویژگی منحصر به فرد دارند که ظرفیت این دو ویژگی برای سایر امامان فراهم نشد؛ اولین ویژگی، ظرفیت فرهنگی متفاوتی بود که با حضور امام رضا(ع) در یک فضای غیر علنی برای ایشان حاصل شد. در میان امامان ما، امام رضا(ع) تنها امامی است که بیش از سه سال از عمر خویش را در یک فضای فرهنگی غیر عربی یعنی در میان فارسی زبانان و در کشور ایران گذراندند، قاعدتاً این فضا ظرفیتی برای امام رضا(ع) ایجاد کرده بود که می توانیم آن را تأثیر فضای سیاست های فرهنگی امام رضا(ع) یا اتخاذ رفتارها و روش های فرهنگی امام رضا(ع) در نظر بگیریم.
وی ادامه داد: ویژگی دوم امام رضا(ع) این بود که ایشان تنها امامی بود که به صورت رسمی در قدرت سیاسی به عنوان ولایتعهدی قرار گرفت ولو اینکه با شروطی همچون عدم نقش آفرینی در عزل و نصب های حکومتی ولی به صورت رسمی این جایگاه را می پذیرند و در این جایگاه قرار می گیرند. این دو ویژگی از ویژگی های منحصر به فردی است که تنها امام رضا(ع) حائز این دو ظرفیت و ویژگی هستند که البته هر یک از این دو ظرفیت هم تبعات و پیامدهای بسیار خوبی داشته و هم ابهامات و سوالاتی ایجاد کرده است.
امام رضا(ع) تنها امامی که به صورت رسمی در قدرت سیاسی قرار گرفت
مدیر گروه و عضو هیأت علمی گروه فقه کاربردی گفت: ظرفیتی که برای امام رضا(ع) ایجاد می شود از جهت حضور ایشان در جامعه ایرانی و فرهنگ متفاوت است البته منظور تفاوت صد در صدی با آنچه در جامعه عربی وجود داشته نیست چون به هر حال ایران هم جامعه ای بوده که از حضور اسلام در این جامعه سالها گذشته بود و فرهنگ ایرانی هم تبدیل به یک فرهنگ نزدیک به فرهنگ اسلامی، عربی شده بود، اما به هر حال هنوز آنگونه که باید و شاید نمادها، المان ها و نشانه های فرهنگی ایرانی کاملاً از بین نرفته بود و قاعدتاً وقتی امام رضا(ع) در طوس یا مرو آن زمان قرار می گیرند، کماکان بخش عمده فرهنگ ایرانی باقی مانده لذا ظرفیت هایی برای امام رضا(ع) ایجاد کرده است.
در دوره امام رضا(ع) ظرفیت گفت وگوی بین الادیانی در ایران در اوج قرار می گیرد.
وی به یکی از ظرفیت های فرهنگی ایجاد شده برای امام رضا(ع) اشاره و خاطرنشان کرد: در دوره امام رضا(ع) ظرفیت گفت وگوی بین الادیانی در ایران برای ایشان شکل گرفته و به یک معنا در اوج قرار می گیرد. این ظرفیت گفتگویی که در حضور امام رضا(ع) فراهم می شود را در احوالات امامان دیگر به این وسعت و گستردگی نداریم به همین جهت در پاره ای از نوشته ها و آثار می بینید که امام رضا(ع) را امام گفت وگو می نامند. اینکه امام رضا(ع) امام گفت وگوست یک بخش عمده آن به ظرفیت سازی فرهنگ ایرانی برمی گردد. فرهنگ ایرانی، فرهنگی بوده که در این فرهنگ هویت های فرهنگی متفاوتی وجود داشته و نحله های فرهنگی متفاوت و متکثری بودند و صاحب نظران، متفکران و اندیشمندان معتقد به ادیان مختلف در این فرهنگ حضور داشتند. زمانی که امام رضا(ع) در ایران حضور می یابند، هنوز زرتشتیان، یهودیان و مسیحیان بسیاری در کشور داشتیم و هنوز نحله های فکری و معرفتی فراوان دیگری وجود داشت که اینها خود یک ظرفیتی را برای امام رضا(ع) ایجاد می کند تا بتواند مقوله گفت وگو را پایه ریزی کند یا اگر هم خود پایه گذار این مشی و روش نبوده اند، از این روش کاملاً استقبال می کنند.
امام رضا(ع) از ظرفیت گفت وگو برای طرح دغدغه ها، مطالب و آرای مدنظر خودشان استفاده کردند.
شفیعی افزود: زمانی که حاکم وقت تلاش می کند با تشکیل برخی از نحله ها و جلسات گفت وگویی و دعوت از عالمان ادیان مختلف در حضور امام رضا(ع) به اهداف غیر صحیح خود برسد، امام رضا(ع) از این ظرفیت برای طرح دغدغه ها، مطالب و آرای مدنظر خودشان استفاده کردند و روشن هم هست که اگر امام رضا(ع) در این فضا قرار نمی گرفتند، مشخص نبود که ظرفیت حضور در ساحت گفت وگو برای امام رضا(ع) در فضای فعلی ایران فراهم شود. ادوار مختلف حضور امامان (چه قبل از امام رضا(ع) و چه بعد از ایشان) را که بررسی می کنیم کاملاً روشن است که ظرفیت فرهنگ متفاوت با فرهنگ عرب را درک نکردند و در آن فضا حضور پیدا نکردند و در واقع این مدل مواجهه و تبلیغ در میان امامان دیگر را نمی بینید یا اگر هم می بینید به این برجستگی و گستردگی نیست لذا به گمانم این ظرفیت بسیار خوبی بود که با حضور امام رضا(ع) در ایران برای ایشان فراهم شد و آن حضرت نیز به خوبی از این ظرفیت استفاده کردند.
حضرت رضا(ع) مانع ضرباتی شدند که نگاه سیاسی حاکمان به دین و دینداری مردم می زد
وی گفت: زمانی که حضرت رضا(ع) به صورت مشروع ولایتعهدی را می پذیرند و مهم ترین شرط امام هم عدم دخالت در عزل ها و نصب های حکومتی است، به گمان من امام رضا(ع) ولایتعهدی را در کنار آن ظرفیتی که فرهنگ ایرانی برای ایشان ایجاد کرده بود، یک ظرفیت مضاعفی می دیدند برای اینکه بتوانند دغدغه های خود را در قالب گفت وگوی بین الادیانی منتقل کنند و تلاش داشتند چالش هایی که حکومت های به ظاهر دینی برای آموزه های دینی ایجاد کرده بودند را ترمیم کنند و پاسخ ها و نکات مدنظر خود در مورد این چالش ها را ارایه دهند. به نظرم این نکته مهمی است که حضرت آن ظرفیت را در کنار این ظرفیتی که ولایتعهدی برایشان ایجاد می کند کنار هم قرار می دهند و از این فرصت بسیار خوب استفاده می کنند تا بتوانند مانع از ضربه خوردن اسلام و اندیشه های دینی توسط حاکمانی شوند که به گمان بنده غیر از نگاه سیاست یا غیر از نگاه سیاسی به دین، نگاه دیگری در ذهن و ضمیرشان نبود لذا حضرت تلاش کردند مانع ضرباتی شوند که این نوع نگاه می تواند به دین و دینداری مردم بزند.
امام رضا(ع) اخلاق علمی را در گفت وگو رعایت می کردند
مدیر گروه فقه کاربردی پژوهشکده اسلام تمدنی در مورد مشی اخلاقی امام رضا(ع) در هنگام شکل گیری گفت وگوی بین الادیانی، اظهار کرد: در سیره امام رضا(ع) فراوان نکات اخلاقی نوشته و تذکر داده شده که حضرت هم در ساحت شخصی خود و هم در ساحت عمومی تلاش می کردند که رویه ها و آموزه های اخلاقی را مراعات کنند. این روایت از امام رضا(ع) مشهور است که حضرت بارها به نقل از پیامبر اکرم می فرمودند: «نزدیک ترین شما به من در روز قیامت خوش اخلاق ترین شماست». طبق بیان امام رضا(ع) پیامبر بارها به اصحاب خود فرموده بودند که با اهل بیت(ع)، فرزندان و وابستگان خود مشی اخلاقی و رفتار حسنه و نیکویی داشته باشید. امام رضا(ع) علاوه بر ساحت شخصی در ساحت عمومی نیز این چنین بودند و از این طریق تلاش می کردند که اخلاق عمومی را به بدنه اجتماعی نیز تزریق کنند ضمن اینکه در ساحت گفت وگو نیز اگر گفت وگوهایی که از این مجالس نقل شده را ببینید در هیچ یک از این فضاهای ایجاد شده حضرت با ادبیات توهین آمیز و تحقیر آمیز و ناظر به تنقیح یک دین یا اندیشه یا فکر با صاحبان اندیشه ها و ادیان مختلف سخن نگفتند بلکه اخلاق علمی را نیز در این گفت وگوها رعایت می کردند.
وی ادامه داد: در بسیاری از این گفت وگوهایی که انجام می گیرد، پس از اینکه مجلس تمام می شود هیچ تغییری در اطراف گفت وگو ایجاد نمی شود به عبارت دیگر حضرت به قصد مسلمان کردن دیگران با آنها سخن نمی گویند بلکه تلاش حضرت این است که اسلام را به صورت شفاف برای آنها بیان می کند که این خود یک نوع اخلاق علمی است چرا که شما پیشاپیش تصمیم بر تلاش برای تغییر دین دیگری نداشته باشید بلکه برجستگی ها، ویژگی ها و داشته های دینی را ارایه می دهید و اینکه طرف گفت وگوی شما این مساله را بپذیرد و ایمان بیاورد و به دین شما متدین شود یا خیر دغدغه دوم است و مربوط به حوزه گفت وگو نیست و می تواند ناظر به فرایند یا نتایج گفت وگو باشد. حضرت در مرحله اول که اصل گفت وگوست بدون هیچ پیش فرض و نیت خوانی وارد گفت وگو با عالمان ادیان می شوند و به همین جهت هم وقتی اطراف گفت گو متوجه ظرفیت اخلاقی امام رضا(ع) در گفت وگوها می شوند تکرار این گفت وگوها به راحتی مورد پذیرش قرار می گیرد و حضرت نیز ابایی از پذیرش گفت وگوهای متعدد با صاحبان ادیان مختلف از خود بروز و ظهور نمی دهند بلکه با گشادگی می پذیرند و این گفت وگوها شکل می گیرد.
به انسان ها آزادی در طرح مباحث خود را بدهیم
شفیعی در پاسخ به این پرسش که مشی امام رضا(ع) در گفت وگو چه درس هایی به همراه دارد؟ گفت: از شیوه گفت وگوی امام رضا(ع) با صاحبان ادیان و عالمان ادیان مختلف و متفاوت باید درس بگیریم و تفاوت فکری و معرفتی انسان ها را به رسمیت بشناسیم و به انسان ها آزادی در طرح مباحث خود را بدهیم. امام رضا(ع) اولاً در یک جامعه اسلامی که جامعه پیرامونی باشد و ثانیاً در یک جایگاهی که به عنوان ولایتعهدی است و به نوعی قدرت سیاسی همراه امام رضاست، ولی امام رضا(ع) این چنین نیست که بخواهد از این قدرت استفاده کند و در هنگام گفت وگو با مخالفان خود از موضع بالا سخن بگوید. به نظرم باید عالمان، اندیشمندان و متفکران ما از این رویه و روش امام رضا(ع) درس بگیرند که در هنگام گفت وگو پشتوانه خود را قدرت قرار ندهند چون وقتی قدرت پشت سر یک اندیشه ای قرار گیرد اولاً در درک گفت وگو و آرای طرف های گفت وگو و دیگران مشکل ایجاد خواهد شد و ثانیاً در پاسخ به آنها یا در حل چالش هایی که آنان مطرح می کنند، تلاش و کوشش لازم را به خرج نمی دهند و این مساله در دراز مدت می تواند آسیب بزرگی برای قرائت یا رویکرد دینی که از پشتوانه قدرت برخوردار است، داشته باشد.
بدون توجه به قدرت به گفت وگو بپردازیم
شفیعی تصریح کرد: امام رضا(ع) با رفتار خود در این گفت گوی های علمی باید به همگان یاد داده باشند که وقتی بناست در حوزه معرفت، اندیشه و تفکر گفت وگو شکل بگیرد، ما باید قدرت را به کناری بنهیم و بدون توجه به قدرت به گفت وگو بپردازیم و دیگران را مغلوب قدرت سیاسی خود نکنیم چون آنگاه گفت وگو آنگونه که باید و شاید شکل نمی گیرد و اگر شکل هم بگیرد به فرجام خوبی نخواهد رسید.
بدون دیدگاه