استادیار گروه فقه کاربردی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی پژوهشکده اسلام تمدنی، موضوع تحقق معیارهای عدالت در شهر و پیامدهای آن را مورد تبیین و بررسی قرار داد.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی پژوهشکده اسلام تمدنی به نقل از ایکنا، سید محمد حسینی، استادیار گروه فقه کاربردی پژوهشگاه علوم و فرهنگ سلامی پژوهشکده اسلام تمدنی، ۲۲ اسفند در اولین پیش‌نشست همایش بین‌المللی الهیات شهر با موضوع «ارزش‌ها و حکمرانی شهری» در خصوص درآمدی بر تحقق معیارهای عدالت در شهر که به صورت مجازی برگزار شد، اظهار کرد: به نظر من عدالت اجتماعی یکی از مواردی است که در الهیات شهر باید به آن توجه داشت. در این میان یکی از افرادی که در این باره نظریه پردازی کرده است هایک است. او عدالت اجتماعی را آرزوی محالی می‌داند که در جامعه بزرگ متشکل از انسان‌های آزاد، تمامی معنای خود را از دست داده است.
وی بیان کرد: خواجه نصیرالدین طوسی نیز در این باره می‌گوید که علاوه بر عدالت، وجود احسان و محبت برای جامعه لازم است و به نظر او هیچ فضیلتی در امور جامعه و مدیریت آن مهم‌تر از احسان نیست و هیچ موجودی از صفت محبت نمی‌تواند بی‌بهره باشد و قوام همه موجودات به سبب آن است، اما عدالت از منظر قرآن چست؟ عدالت مانند برخی فضیلت‌های اخلاقی دیگر مانند آزادی‌خواهی و برابری ریشه در خلقت انسان، ودیع روحانی خداوند در انسان و کیفیت تکوین آفرینش و تدبیر او دارد.
استادیار گروه فقه کاربردی پژوهشگاه علوم و فرهنگ سلامی پژوهشکده اسلام تمدنی افزود: به بیان قرآن خداوند هر چیزی را زمان خلقتش حد و اندازه‌ای مشخص آفریده است که خود، ملائک و خردمندان را به شهادت گرفت که قائم به قسط است و هدف از بعثت انبیاء را عدالت ورزی مردم قرار داده و رفتار عادلانه را یک وظیفه مستمر و همیشگی دانست.
عدالت در روایات
حسینی اظهار کرد: در روایات آمده است که حیات واقعی احکام دین و گردن نهاد در عمل به آن در محیط‌هایی تحقق خواهد یافت که عدالت بر آن‌ها حاکم باشد و همچنین آمده است که عدالت، زندگی است و زندگی منهای عدالت، زندگی واقعی نیست. از منظر روایات عدالت نسبت به انسان مانند سر است نسبت به بدن و همچنین عدالت مایه به سامان رسیدن زندگی مردمان است و جامعه را چیزی جز عدالت اصلاح نخواهد کرد. بنابراین عدالت اجتماعی از نظر اسلام میزان و قانون اساسی مستقلی است که بر بقیه احکام، قوانین و بر همه روابط در جامعه اسلامی باید حکومت کند.
وی تاکید کرد: پس هر رابطه‌ای در زندگی که منطبق با این میزان نباشد اسلامی نیست هر چند که خود را به مقررات فقهی منسوب سازد، زیرا فقه باید از قانون اساسی عدالت پیروی کند.
پیامد عدالت برای این جهان
استادیار گروه فقه کاربردی پژوهشگاه علوم و فرهنگ سلامی پژوهشکده اسلام تمدنی گفت: به تعبیر یکی از اندیشمندان پیامد عدالت برای این جهان به معنای نظم و سامان دادن به زندگی در این جهان است تا مطبوع‌تر و انسانی‌تر شود و طبع آدمی آن را بهتر می‌پسندد، زیرا عدالت همیشه مساوی با حسن است و حسن هم معنایی جز تمایل به طبع آن نیست.
حسینی ابراز کرد: شهرها دارای چالش‌های مهمی هستند که نابرابری اجتماعی و تبعیض در دسترسی در بهره برداری از خدمات شهری از مهم‌ترین آن‌ها در تقابل با این معضلات است که بحث عدالت و مبارزه با بی‌عدالتی در مدیریت شهری مطرح شده است.
وی اظهار کرد: عدالت در زندگی شهری یعنی مراعات حقوق شهر و شهروندان و این امر هنگامی به طور کامل محقق می‌شود که حق هر یک از شهروندان و حق شهر رعایت شود، بنابراین اگر رفتار افراد و کارکرد مدیریت شهری بر محور حق باشد چنین وضعیتی را عدالت گویند. اگر در زندگی شهری هر یک از افراد به حق خود دست یابند می‌توان گفت آن شهر عدالت مدار است، اما آنچه درباره عدالت در شهر اهمیت بیشتر و مهم‌تری دارد، معیارهای تحقق عدالت در بخش‌های مختلف شهری است.
معیارهای تحقق عدالت اجتماعی در شهر
استادیار گروه فقه کاربردی پژوهشگاه علوم و فرهنگ سلامی پژوهشکده اسلام تمدنی گفت: در مطالعات شهری معیارها و شاخص‌های مختلفی مانند برابری فرصت‌ها، آزادی، نیاز، اصل تفاوت، استحقاق، منفعت عمومی، وجود نظم، ساختار مدیریت شهری، امنیت، رفاه، حق سکونت، توزیع موازن منابع و امکانات و خدمات شهری و میزان دسترسی به آن‌ها و رعایت حداقل‌ها در خدمات و امکانات شهری، برای تحقق عدالت اجتماعی در شهر مطرح شده است.
حسینی تصریح کرد: بررسی متون اسلامی معیارهایی برای تحقق عدالت قابل دسیابی است مانند معیار مساوات، رعایت شایستگی، توزیع مجدد. در چارچوب معیار مساوات، همه ثروت‌ها برای همه مردم است و همه حق بهره‌برداری یکسان از منابع و ثروت‌های طبیعی را دارند و در چارچوب معیار رعایت شایستگی محصول نیز تلاش هر کس چه تلاش جسمی و چه تلاش فکری مختص فرد تلاش کننده است.
وی ابراز کرد: بر اساس معیار توزیع مجدد از آنجا که انسان‌ها در بهره برداری از منابع طبیعی از توانایی‌ها و قابلیت‌های ناهمگون و متفاوتی برخوردارند، از این‌رو فاصله درآمدی و در نتیجه شکاف طبقاتی در جامعه وجود دارد. بنابراین لازم است در جهت کاهش نابرابری‌ها در سطح زندگی اقداماتی مانند وصول مالیات از افراد برخوردار و اعطای یارانه‌های هدفمند به خانواده‌های کم برخوردار صورت گیرد. همچنین در چارچوب توزیع متوازن منابع امکانات و منابع در شهر هم باید گفت که این موضوع منجر به بهره‌برداری بهینه از آن‌ها می‌شود.
در تعریف جدید شهر افراد با یکدیگر مشابهت ایمانی و اخلاقی ندارند
مهراب صادق‌نیا، استادیار گروه ادیان ابراهیمی دانشگاه ادیان و مذاهب قم در ادامه این نشست در خصوص شهرنشینی، خیر عمومی و الهیات پرهیز، اظهار کرد: مفهوم شهر در الهیات معمولا به یک آرمانشهر اطلاق می‌شود و منظور شهری است که ملکوت الهی حاکم آن است و اساسا شهر مفهومی است که با آمدن موعود آخرالزمانی محقق می‌شود.
وی بیان کرد: در اسلام وقتی از شهر سخن به میان می‌آوریم معمولا از مدینه فاضله صحبت می‌کنیم. در تعریف جدید از شهر، شهرنشینی دیگر نسبتی با ایمان پیدا نمی‌کند و شهرنشینان لزوما ایمان مشترکی با یکدیگر ندارند، به گونه‌ای که از حیث جمعیتی نسبتا پایدار هستند و تفکیک مشخصی در تقسیم کار از یکدیگر دارند، اما این شهر متشکل از خرده فرهنگ‌ها و خرده مذهب‌های مختلف خواهد بود و این تعریف جدیدی است که در جهان جدید از شهر ارائه می‌شود.
استادیار گروه ادیان ابراهیمی دانشگاه ادیان و مذاهب قم ابراز کرد: در تعریفی قدیمی که از شهر وجود دارد افراد با یکدیگر مشابهت ایمانی دارند، اما در جهان جدید این مشابهت ایمانی و حتی مشابهت اخلاقی وجود ندارد بلکه موضوعی که وجود دارد تقسیم کار است که البته همه این‌ها باید تحت قانون مشخص و حاکمیت متمرکزی زندگی کنند.
صادق‌نیا بیان کرد: در این تعریف جدید از شهر در جهان جدید ما با یک مسئله‌ای مواجه هستیم و آن، تامین خیر عمومی است که به اعتقاد برخی از دانشمندان باید بین این خیر عمومی و مفاهیمی مانند منفعت عمومی، آزادی، دموکراسی، محیط زیست و… که از آن‌ها به عنوان خیر عمومی تعبیر می‌شود؛ وجود داشته باشد.
وی تصریح کرد: حال سوال این است که در جهان جدید که شهر معنای جدیدی هم پیدا کرده و ترکیبی است از خرده فرهنگ‌های مختلف، الهیات تا چه اندازه می‌تواند با شهر در معنای جدید و امروزی خود آشتی کند و در ارتباط باشد؟
استادیار گروه ادیان ابراهیمی دانشگاه ادیان و مذاهب قم بیان کرد: در مفهوم نخست شهر که ساخته خدا بوده و برای همین است که الهیات نقش پررنگی داشته، اما شهر در مفهوم جدید خود مبتنی بر عقلانیت و نیازمندی‌های طبیعی انسان‌هاست و در شهر جدید برعکس شهرهای قدیم انسان‌ها بر اساس نیازمندهای خود به ساخت بازار، حمام، تئاتر، نمایشگاه، پارک و… می‌پردازند که در ابتدا این موارد دغدغه الهیات نبوده است.
صادق‌نیا افزود: از این‌رو در جهان جدید مسئله این است که الهیات تا چه اندازه می‌تواند با این شهر نزدیک شود و تا چه اندازه می‌تواند شهروندان را در تحقق خیر عمومی کمک کند و از طرفی نیز الهیات قبلا خود را برای سخن گفتن با مجموعه‌ای از افراد مشابه ایمان آماده کرده بود.
وی ابراز کرد: حال سوال این است که آیا اسلام و مسلمانان با توجه به عقید خاصی که دارند می‌توانند غیر مسلمانان را بپذیرند و با آن‌ها همبستگی لازم را جهت تامین خیر عمومی داشته باشند؟ که این مسئله یکی از مسائلی است که پیش پای الهیات شهر قرار دارد. در اینجا طبیعی است که گروهی از مومنین نگران باشند که مبادا همبستگی فکری میان مسلمانان و غیر مسلمانان به غلبه لیبرالیسم بیانجامد و اسلام را از معنای اصیل خود خارج کند، لذا همواره از این همبستگی پرهیز می‌کنند.
استادیار گروه ادیان ابراهیمی دانشگاه ادیان و مذاهب قم گفت: اگر مسلمانان را از همبستگی فکری با غیر سلمانان باز داریم در این صورت الهیات هیچ کمکی به تامین خیر عمومی نخواهد کرد و هیچگاه مسلمانان برای همبستگی با غیر مسلمانان در تامین خیر عمومی نمی‌توانند به الهیات توجه داشته باشند که در حقیقت این گروه مبتنی بر یک نوع محافظه کاری روانی و انزوا طلبی روانی هستند.
بدون دیدگاه