حجت‌الاسلام یوسفی‌مقدم تاکید کرد:
قرآن روش‌های شناخت تجربی را تأیید می‌کند
بحث بنده ناظر به علومی است که امروزه رایج هستند و از آنها با عنوان علوم تجربی یاد می‌شود. بحث ما در اینجا حکمرانی علمی قرآن کریم نیست بلکه حکمرانی قرآن بر علوم ساخت‌یافته بشری است. ما بر این باور هستیم که آموزه‌ها، معارف و مفاهیم قرآن کریم از ثبات برخوردار هستند و در طول زمان تغییر و تحولی در آنها به وجود نمی‌آید اما سؤال این است که این قرآن با این خصوصیت، با علومی که همواره در حال تغییر و تحول است چگونه می‌تواند تعامل کرده و بر آنها حکمرانی کند؟ علی‌القاعده باید محورها و موضوعات مهمی که می‌توان بر اساس آنها روش حکمرانی قرآن بر علوم را استخراج کرد را مورد توجه قرار دهیم.
لزوم توجه به سنت‌های الهی
حقانیت قضایا و گزاره‌های قرآن دو صورت است که گاهی در قضایای حقیقیه بیان می‌شود یعنی قرآن کریم آنچه بیان می‌کند همگی مطابق با واقعیت خارجی است و گاهی نیز این قضایا در قالب توصیف هستند و این قضیه چه حقیقی و چه اعتباری باشد دارای حقانیت است. حال اگر گزاره‌ای در قرآن کریم در تأیید یک روش علمی مشاهده کردیم، آن روش علمی برای ما تبدیل به حق و معتبر می‌شود و نتیجه آن هم اعتمادسازی نسبت به دستاوردهای حاصل از آن روش است. در آیه ۱۳۷ آل عمران آمده است: «قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِکُمْ سُنَنٌ فَسِیرُوا فِی الْأَرْضِ فَانْظُرُوا کَیْفَ کَانَ عَاقِبَهُ الْمُکَذِّبِینَ؛ پیش از شما مللی بودند و رفتند، پس در اطراف زمین گردش کنید تا ببینید چگونه تکذیب‌کنندگانِ (وعده‌های خدا) هلاک شدند» خدای متعال در این آیه بر لزوم توجه به سنت‌های الهی اشاره کرده است که این سنت‌ها برای ما حجت هستند و استخراج این سنن الهی در پدیده‌های مختلف بر ما واجب شده است.
در قرآن کریم آمده است: «یَا أَهْلَ الْکِتَابِ قَدْ جَاءَکُمْ رَسُولُنَا یُبَیِّنُ لَکُمْ کَثِیرًا مِمَّا کُنْتُمْ تُخْفُونَ مِنَ الْکِتَابِ وَیَعْفُو عَنْ کَثِیرٍ ۚ قَدْ جَاءَکُمْ مِنَ اللَّهِ نُورٌ وَکِتَابٌ مُبِینٌ؛ ای اهل کتاب، تحقیقاً رسول ما به سوی شما آمده که حقایق و احکام بسیاری از آنچه از کتاب آسمانی را پنهان می‌دارید برای شما بیان می‌کند و از سرِ بسیاری (از خطاهای شما) درمی‌گذرد. همانا از جانب خدا برای (هدایت) شما نوری (عظیم) و کتابی آشکار آمد» (مائده/۱۵) بنابراین قرآن کریم به ما شناخت هم می‌دهد. شناخت شهودی دیگر که از نظر قرآن حجیت دارد شناخت فطری است. در قرآن کریم آمده است: «فَأَقِمْ وَجْهَکَ لِلدِّینِ حَنِیفًا ۚ فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا ۚ لَا تَبْدِیلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ۚ ذَٰلِکَ الدِّینُ الْقَیِّمُ وَلَٰکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لَا یَعْلَمُونَ؛ پس تو مستقیم روی به جانب آیین پاک اسلام آور در حالی که از همه کیشها روی به خدا آری، و پیوسته از طریقه دین خدا که فطرت خلق را بر آن آفریده است پیروی کن که هیچ تغییری در خلقت خدا نباید داد، این است آیین استوار حق، و لیکن اکثر مردم (از حقیقت آن) آگاه نیستند» همچنین قرآن کریم منبعی برای شناخت الهامی است. مرحوم شهید مطهری بیان مفصلی دارند و نام تعداد زیادی از دانشمندان علوم تجربی را می‌برند که معتقدند این علوم را بر اساس الهام به دست آورده‌اند. البته قرآن کریم تأکید زیادی دارد که علم را به نحو اکتسابی و استدلالی کسب کنید.
خطرات دانش بشری
یکی از خطراتی که دانش بشری در پی دارد، القای قطعی بودن دستاوردهای علوم بشری و تعمیم دادن آنها است. این کار اشتباه است چون نتایجی که در علوم تجربی حاصل می‌شود بر اساس یک قیاس استقرایی است و یکی از مقدمات قیاس استقرایی ناقص است و چون استقرای تام نیست از این رو، نتیجه را هم نمی‌توان قطعی تلقی کرد. این میزان خطاپذیری که ما در دانش‌های تجربی و علوم طبیعی مشاهده می‌کنیم در علوم انسانی، بسیار بیشتر و بالاتر است چراکه شرایط آزمون در علوم انسانی سخت‌تر است. حال اگر کسی بیاید و نتایج این علوم را تعمیم دهد و قطعی القا کند طبیعی است که چنین کاری خلاف واقع و روش علمی است. از سوی دیگر این علوم نمی‌توانند مدعی جهان‌بینی باشند لذا اساسا جهان بینی علمی از واقعیت خارجی برخوردار نیست بنابراین باید این نارسایی‌ها از علوم برطرف شود.
بدون دیدگاه