تحول فقه در پرتو انقلاب اسلامی؛ از احکام فردی تا نظام سازی اسلامی 

نشست علمی-تخصصی انقلاب اسلامی و نقش آن در فراوانی مسائل نوپیدای فقهی برگزار شد؛

تحول فقه در پرتو انقلاب اسلامی؛ از احکام فردی تا نظام سازی اسلامی 

تشکیل حکومت اسلامی زمینه ساز ظهور مباحث نوپیدای فقهی در عرصه های حقوق، سیاست و اقتصاد شد.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی پژوهشکده اسلام تمدنی، به مناسبت چهل و ششمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، نشست علمی-تخصصی «انقلاب اسلامی و نقش آن در فراوانی مسائل نوپیدای فقهی» با حضور حجت‌الاسلام والمسلمین نعیمیان و دبیری علمی علی ابوترابی برگزار شد. در این نشست، نقش انقلاب اسلامی در تحول و توسعه مباحث فقهی و تأثیر حکومت اسلامی بر گسترش موضوعات جدید در حوزه فقه مورد بررسی قرار گرفت.

نقش انقلاب اسلامی در تحولات فقهی

در ابتدای نشست، علی ابوترابی ضمن اشاره به تغییرات گسترده پس از پیروزی انقلاب اسلامی، اظهار داشت: با برپایی حکومت اسلامی، مسائل متعددی در حوزه اجتماع ظهور کرد که گاهی در قالب موضوعات جدید، گاهی به شکل نگاه‌های نوین و در برخی موارد با ساختارهای متفاوت مطرح شدند. این تحولات، در برخی موارد، نه صرفاً تفاوت، بلکه نوعی تقابل با نگاه استنباطی فقهی سنتی بسیاری از فقها ایجاد کردند.

وی تأکید کرد: این تغییرات ناشی از گسترش دامنه فقه از حوزه فردی به حوزه حکومتی و اجتماعی بوده است و انقلاب اسلامی زمینه‌ساز ورود فقه به عرصه‌های جدیدی شده که پیش از این، کمتر مورد توجه فقها قرار می‌گرفتند.

دو دوره فقهی قبل و بعد از انقلاب اسلامی

در ادامه، حجت الاسلام نعیمیان، به بررسی تحول علم فقه در دو بازه زمانی پیش و پس از پیروزی انقلاب اسلامی پرداخت. و گفت: فقه اسلامی همواره در عرصه‌های مختلف مطرح بوده است، اما برای بررسی دقیق‌تر تأثیر انقلاب اسلامی، می‌توان فقه را در دو مقطع زمانی قبل و بعد از پیروزی انقلاب تقسیم‌بندی کرد. 

وی در این باره توضیح داد: پیش از انقلاب اسلامی، فقه بیشتر ناظر به احکام فردی بود و مسائل فقهی عمدتاً در چارچوب وظایف مکلفین بررسی می‌شد. هرچند فقه در برخی موارد به مسائل اجتماعی نیز می‌پرداخت، اما حوزه اصلی آن محدود به تکالیف شرعی افراد بود. در مقابل، پس از پیروزی انقلاب اسلامی، دایره فقه گسترش یافت و به موضوعات کلان‌تری چون حکومت، سیاست، اقتصاد و حقوق ورود پیدا کرد.

حجت الاسلام نعیمیان با تأکید بر این تحول بنیادین افزود: تا پیش از انقلاب، علم فقه عمدتاً حول محور فعل مکلف بود و احکام تکلیفی و وضعی در ساحت فردی کاربرد داشتند. اما پس از انقلاب، موضوع فقه فراتر از افعال فردی رفت و وارد حوزه‌های گسترده‌تری مانند مباحث حقوقی، اجتماعی و حکومتی شد. این تحول موجب شد که فقه، علاوه بر تعیین تکالیف فردی، به موضوعاتی همچون قوانین حقوقی، سیاست‌گذاری‌های کلان و احکام حکومتی نیز بپردازد. 

تأثیر حکومت اسلامی بر فقه نوپیدا

یکی از نکات مهمی که در این نشست مورد تأکید قرار گرفت، نقش تشکیل حکومت اسلامی در پیدایش مسائل نوپیدای فقهی بود. نعیمیان در این خصوص اظهار داشت: بخش بزرگی از مسائل فقهی جدید، متأثر از تشکیل حکومت اسلامی، انقلاب اسلامی و جایگاه ولایت فقیه است. علاوه بر آن، برخی دیگر از این مسائل در گذر زمان و به دلیل تحولات اجتماعی، فناوری و اقتصادی پدید آمده‌اند. 

وی به نمونه‌هایی از این مسائل اشاره کرد و گفت: پیش از انقلاب، فقه کمتر به مسائلی چون بانکداری اسلامی، حقوق اساسی در حکومت دینی، سیاست خارجی مبتنی بر احکام شرعی، یا موضوعاتی همچون مالکیت منابع طبیعی در نظام اسلامی می‌پرداخت. اما پس از انقلاب، این مباحث به دلیل ضرورت‌های حکومتی، به حوزه فقه افزوده شدند و امروز شاهد فقه حکومتی و اجتماعی گسترده‌تری هستیم. 

نشست علمی-تخصصی  انقلاب اسلامی و نقش آن در فراوانی مسائل نوپیدای فقهی بر این نکته تأکید داشت: پیروزی انقلاب اسلامی نه‌تنها باعث تحولات عمیق در جامعه شد، بلکه دایره علم فقه را از سطح فردی به سطح حکومتی و اجتماعی گسترش داد. این تغییرات موجب ظهور مباحث جدید فقهی شد که پیش از انقلاب کمتر مورد توجه قرار می‌گرفتند. تشکیل حکومت اسلامی، گسترش حوزه‌های حکمرانی، و نیازهای جدید جامعه، همگی عواملی بودند که سبب شدند فقه وارد عرصه‌هایی شود که پیش از این کمتر به آن پرداخته شده بود.