در افق گفتوگوی فلسفه، فناوری و آینده تمدن انسانی؛
هوش مصنوعی؛ آزمون تازه انسان در آینه فلسفه؛ از پرسش «آیا ماشین میاندیشد؟» تا چالش «انسان آینده کیست؟»
نشست علمی «آشنایی با مبانی فلسفی هوش مصنوعی و نقش آن در آینده» با ارائه دکتر سیدمجید ظهیری و دبیری علمی دکتر وحید شریفی برگزار شد
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی پژوهشکده اسلام تمدنی، نشست علمی «آشنایی با مبانی فلسفی هوش مصنوعی و نقش آن در آینده» با ارائه دکتر سیدمجید ظهیری رئیس پژوهشکده اسلام تمدنی و دبیری علمی دکتر وحید شریفی محقق رسمی پژوهشکده، با حضور پژوهشگران، اساتید، طلاب و علاقهمندان حوزه فلسفه، علوم شناختی و مطالعات تمدنی برگزار شد.
این نشست کوششی هدفمند برای عبور از نگاه تقلیلگرایانه و فناورمحور به هوش مصنوعی و ورود به ساحتهای عمیق معرفتی، اخلاقی و وجودی این پدیده نوظهور بود؛ پدیدهای که امروز نهتنها ابزار انسان، بلکه به یکی از تعیینکنندگان مسیر آینده او بدل شده است.
پرسشی که هنوز زنده است
دکتر ظهیری در آغاز سخنان خود، با طرح پرسش تاریخی و ماندگار آلن تورینگ ــ «آیا ماشین میتواند فکر کند؟» ــ مخاطبان را به سال ۱۹۵۰ و مقاله بنیادین تورینگ بازگرداند. وی آزمون تورینگ را نه یک آزمایش ساده، بلکه لحظهای سرنوشتساز در تاریخ فلسفه ذهن دانست؛ لحظهای که در آن، پرسش از «ماهیت اندیشه» به «رفتار قابل مشاهده» فروکاسته شد.
به گفته وی، این تغییر صورت مسئله، خود حامل پیامدهایی ژرف است؛ چراکه از همان ابتدا، فهم انسان از آگاهی، ذهن و هوشمندی را در مسیری تازه قرار داد؛ مسیری که امروز به شکلگیری فناوریهای هوشمند انجامیده است.
اتاق چینی و مرز فهم
در ادامه و در چارچوب فلسفه پیشینی، نظریه مشهور «اتاق چینی» جان سرل مورد واکاوی قرار گرفت. دکتر ظهیری با شرح دقیق این آزمایش ذهنی، نشان داد که چگونه یک سیستم میتواند پاسخهایی کاملاً صحیح و قانعکننده تولید کند، بیآنکه هیچ فهمی از معنا داشته باشد.
رئیس پژوهشکده اسلام تمدنی تأکید کرد که از منظر سرل، تمایز میان «پردازش نمادها» و «فهم معنایی» مرزی بنیادین است؛ مرزی که ادعای هوش مصنوعی قوی را با چالش جدی مواجه میسازد و این پرسش را برجسته میکند که آیا شباهت رفتاری، لزوماً به معنای آگاهی واقعی است یا خیر.
آگاهی؛ پدیدهای رفتاری یا تجربهای درونی؟
در بخش بعدی، دیدگاههای دنیل دنت درباره آگاهی بهعنوان پدیدهای طبیعی و برآمده از فرآیندهای تکاملی بررسی شد. مفهوم «کارآمدی بدون فهم» بهعنوان یکی از کلیدواژههای محوری این بخش مطرح گردید؛ مفهومی که نشان میدهد رفتارهای پیچیده و هوشمندانه میتوانند بدون تجربه ذهنی آگاهانه شکل گیرند.
در مقابل، دکتر ظهیری با طرح آرای دیوید چالمرز و مسئله سخت آگاهی، بر شکاف عمیق میان توضیح کارکردهای ذهنی و توضیح تجربه درونی انسان تأکید کرد. وی تصریح کرد که حتی پیشرفتهترین مدلهای هوش مصنوعی، همچنان از تبیین چرایی تجربه ذهنی ــ آن «بودنِ درونی» ــ ناتواناند.
از ذهن فردی تا سرنوشت اجتماعی
در بخش فلسفه پسینی، تمرکز نشست از مباحث نظری به پیامدهای اجتماعی و اخلاقی هوش مصنوعی منتقل شد. دکتر ظهیری با اشاره به نمونههای مستند از تبعیض الگوریتمی در حوزههایی چون استخدام، امنیت و نظام قضایی، خاطرنشان کرد که فناوریها هرگز خنثی نیستند و همواره حامل ارزشها و پیشفرضهای انسانیاند.
وی با استناد به این نکته که «الگوریتمها تصمیم میگیرند، اما ارزشگذاری میکنند»، ضرورت بازاندیشی اخلاقی در طراحی و بهکارگیری هوش مصنوعی را مورد تأکید قرار داد.
مسئولیت، عدالت و کرامت انسانی
یکی از محوریترین بخشهای نشست، به مسئله مسئولیت اخلاقی و حقوقی هوش مصنوعی اختصاص داشت. پرسش از مسئولیت در حوادث خودروهای خودران، زمینهساز طرح بحث شخصیت حقوقی هوش مصنوعی شد؛ بحثی که میتواند بنیانهای سنتی حقوق و اخلاق را دگرگون سازد.
همچنین، تأثیر هوش مصنوعی بر کار و اقتصاد با نگاهی انتقادی بررسی شد. دکتر ظهیری با بازخوانی هشدارهای کارل مارکس درباره بیگانگی انسان از کار، این پرسش بنیادین را مطرح کرد که آیا هوش مصنوعی انسان را آزاد خواهد کرد یا او را از معنا، نقش و هویت اجتماعی تهی میسازد؟
خلاقیت؛ مرز در حال فروپاشی
در بخش پایانی نشست و ذیل فلسفه تولیدی، موضوع خلاقیت ماشینها مورد بررسی قرار گرفت. از تولید موسیقی و نقاشی دیجیتال تا نقش هوش مصنوعی در کشف داروهای نوین، نمونههایی ارائه شد که مرز دیرینه میان «خلاقیت انسانی» و «تولید ماشینی» را به چالش میکشند.
فروش یک اثر هنری خلقشده توسط هوش مصنوعی در حراجی کریستیز، بهعنوان نمادی از این دگرگونی عمیق فرهنگی مورد اشاره قرار گرفت.
در پایان نشست، رئیس پژوهشکده اسلام تمدنی تأکید کرد: هوش مصنوعی، بیش از آنکه مسئلهای فنی یا فناورانه باشد، پرسشی فلسفی، اخلاقی و تمدنی است؛ پرسشی درباره چیستی انسان، مرزهای آگاهی، معنای عدالت و آینده زیست جمعی بشر.
مواجهه مسئولانه با این پدیده، مستلزم تفکر فلسفی عمیق، اخلاقمحور و گفتوگویی مستمر میان حوزههای علم، دین و فناوری است.
بدون دیدگاه