امام موسی صدر صراحتاً می‌گوید که استنباط معانی نو از قرآن با تأمل در قرآن و مطالعه نو به نوی قرآن رخ می‌دهد و هر بار که ما با دانسته‌ها و اندوختههایمان به قرآن رجوع کنیم، فهم جدیدی را از قرآن به دست می‌آوریم. شاید به یک معنا نوعی حرکت جوهری وجود دارد و در قرآن نیز می‌توانیم قائل به حرکتی شویم که مطابق زمان پیش می‌رود و مطابق فهم و دانسته‌های ما می‌تواند خودش را تطبیق دهد.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی ایسکا (پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی) به نقل از ایکنا، شریف لکزایی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، شب گذشته، ۶ اردیبهشت‌ماه، به ارائه نکاتی درباره نظرات امام موسی صدر در مورد تفسیر قرآن پرداخت که در ادامه متن آن را می‌خوانید؛
در مورد تفسیر قرآن، تا الان دو کتاب مستقل تفسیری از امام موسی صدر چاپ شده است. یکی با عنوان «برای زندگی» و یکی نیز با نام «حدیث سحرگاهان». این کتاب «برای زندگی» مجموعه تفسیر سوره‌های کوچک قرآن است که امام موسی صدر آن را در جمع اعضای جنبش امل ایراد کرده و حدیث سحرگاهان نیز مطالبی بوده که ایشان در سحرهای ماه مبارک در رادیو لبنان بیان کرده‌اند. البته یکسری تفاوت‌ها دارند و تفسیر «برای زندگی» مختص همین سور کوچک است و در «حدیث سحرگاهان»، برخی آیات و برخی از سوره‌های کوچک تفسیر شده است.
اگر بخواهیم مباحث تفسیری ایشان را جمع‌بندی کنیم، در جلد دهم مجموعه گام به گام با امام، بحث تفسیری امام یکجا آمده است. برخی از مباحث نیز در این مجموعه نیست، اما در اینجا آمده است.
قرآن کتاب زندگی است
اما نگاهی که امام به قرآن دارد، نگاهی است که معتقد است این کتاب، کتاب زندگی است. طبیعتا وقتی که این نگاه وجود دارد، قرآن از این منظر نقش کاربردی و راهبردی پیدا می‌کند و قابلیت این را هم دارد. در حقیقت باید اینطور نگاه کنیم که در زندگی‌مان از آن استفاده کنیم. نگاه رهبری نیز از منظر کاربردی است. ایشان در فرمایشی که قبل از اذان مغرب داشتند، فرمودند که نگاه ما به قرآن، کاربردی است و این نگاه کاربردی را با سه مثال توضیح دادند. در نمونه اول به غیبت اشاره کردند و گفتند که باید در این زمینه نگاه کاربردی داشته باشیم که در این صورت زندگی ما متحول خواهد شد. غیبت موجب می‌شود که در مناسبات اجتماعی اخلال به وجود آید و امام موسی صدر نیز در تفسیر خود به این مسئله توجه کرده‌اند.
نگاه کاربردی دوم، بحث انصاف داشتن بود. اینکه نسبت به دشمنان نیز بی‌انصاف نباشیم و اگر حرف درستی از دشمنان ارائه می‌شود، آن را قبول کنیم و حق این است که هر حرف درستی زده شد، این را قبول کنیم. یکی هم بحث امانت بود که در اینجا نیز باید یک نگاه کاربردی داشته باشیم و کسانی که حتی مسئولیت دارند نیز، آن مقام باید برای آنان یک امانت تلقی شود. فرمایش ایشان در تایید بحث ما است و نگاهی که امام به تفسیر قرآن دارد، از این منظر ارائه می‌کند و این را بر این مبنا تفسیر می‌کند که در زندگی به صورت کاربردی استفاده کنیم.
الفاظ، معانی و ترتیب آیات الهی است
در باب تفسیر قرآن، نکات مهمی دارند. از جمله اینکه فرمودند که قرآن کلام خدا است و این بحث بین متفکران است که ما قرآن را کلام خدا بدانیم یا چیز دیگری است و اینکه آیا پیامبر (ص) در آن تغییراتی داده یا خیر. ایشان فرمودند که قرآن کریم با همین الفاظ، معانی و ترتیب آیات و سوره‌ها کلام خدا است و تغییر و تبدیلی از سوی پیامبر (ص) صورت نگرفته است. بنابراین، در ابتدا می‌آیند و اشاره می‌کنند که با یک کلامی مواجهه داریم که این کلام، همان کلامی است که از خدا صادر شده و بنابراین با این نگاه باید به آن بپردازیم.
نکته دوم بحث، مسئله پیشرفت و تحول است. یک پرسش و نکته‌ای مطرح می‌شود که قرآن ۱۴۰۰ سال قبل نازل شده است و ناظر به مسائل آن دوره و زمانه است و چطور می‌تواند پاسخی به مسائلی که در حوزه انسان و بشر رخ می‌دهد داشته باشد. ایشان یک نکته مهمی را دارند و در ادامه اینکه این را کلام خدا می‌دانند، توجه می‌دهند که قرآن همین الآن گویی بر ما نیز نازل می‌شود و همان فهمی که مفسران قبل از قرآن داشتند، ما هم امروزه می‌توانیم داشته باشیم و مخاطب قرآن باشیم و فهم خودمان از قرآن را بر اساس معیار‌هایی که وجود دارد، ارائه کنیم.
ایشان می‌گوید در هر مسئله‌ای، وقتی به قرآن رجوع می‌کنیم و پاسخ می‌گیریم و در زندگی آن را به کار می‌گیریم، دوباره به قرآن رجوع می‌کنیم و باز قرآن یک برداشت جدیدی به ما می‌دهد و یک فهم جدید از قرآن کسب می‌کنیم و دوباره این در زندگی ما اثر می‌گذارد. این نیز به نظرم نکته مهمی است. چون فرمودند کلام خدا است، کلام از ناحیه نامحدود صادر می‌شود؛ بنابراین ما فهم خودمان را که در چارچوب محدود است، از یک نامحدود طلب می‌کنیم و آن را در زندگی استفاده می‌کنیم و علم خدا نیز نامحدود است و فهم و تفسیر قرآن، منحصر به مفسران اولیه نیست و ما نیز مخاطب کلام خدا هستیم و گویی بر ما نیز نازل می‌شود.
برداشت‌های نو با تأمل در قرآن
بر این اساس، به نوعی ایشان به نظر می‌آید که روش‌شناسی را مطرح می‌کند که چطور از قرآن استفاده می‌کنیم و صراحتا می‌گوید که استنباط معانی نو از قرآن چطور صورت می‌گیرد. می‌گوید، با تامل در قرآن و مطالعه نو به نوی قرآن، این اتفاق رخ می‌دهد و هر بار که ما با دانسته‌ها و اندوختههایمان به قرآن رجوع کنیم، فهم جدیدی از قرآن به دست می‌آوریم. شاید به یک معنا یک نوع حرکت جوهری وجود دارد و در قرآن نیز می‌توانیم قائل به حرکتی شویم که مطابق زمان دارد پیش می‌رود و مطابق فهم و دانسته‌های ما می‌تواند خودش را تطبیق دهد و در هر دوره و زمانی وقتی با دانش‌های خودمان به قرآن رجوع کنیم، می‌توانیم برداشت و فهم جدید و نوبه‌نویی از قرآن داشته باشیم که بتواند ما را به پیشرفت نیز برساند.
در اینجا مرزی میان کلام خالق و مخلوق دارند و طبیعتا از باب همان محدودیت انسان و نامحدودیت خدا است. یعنی دانش محدود خود را به یک جایی عرضه می‌کنیم و از آن می‌خواهیم پاسخ بگیریم که نامحدود است و می‌تواند به ما معانی و فهم نو بدهد و راه حرکت ما را به صورت جدیدتری پیش روی ما ترسیم کند. این عبارت از ایشان است که تامل و تعمق در قرآن و مطالعه نو به نوی آن در برابر انسانِ مسلمان، معانی بدیع و درستی قرار می‌دهد که با تفاسیر قبل و آنچه از آن تفاسیر استنباط شده، متفاوت است و مانعی برای عمل به این معانی نو وجود ندارد.
این برنامه هر شب ساعت ۲۳ با مرور گفتارهای تفسیری جلد ۱۰ مجموعه گام_به_گام_با_امام نگاه اجتماعی و اندیشه سیاسی امام موسی صدر را بررسی و تحلیل می‌کند.
📌 برای استفاده از این جلسه مجازی از این لینک استفاده کنید.
بدون دیدگاه