واکاوی تحولات تاریخی با بهره‌گیری از شاخص‌های جدید تمدنی، می‌تواند به داوری در باره فقدان یا وجود، و در صورت اخیر، سنجش سطح و میزان فرایند تمدنی در برش‌های گوناگون تاریخی مدد رساند. این نوشتار، به بررسی تحلیلی ویژگی‌ها و تحولات شهر حله در عصر مغولان با تکیه بر این شاخص‌ها پرداخته است. مهم‌ترین شاخص‌های تمدنی در مطالعات نوین عبارت‌اند از: گستردگی، علم و دانش، رواداری و مهار خشونت، عمران و آبادانی، جایگاه زنان و فرودستان، و ادبیات. مجموعه شواهد گردآوری‌شده، نشانگر آن است که در این دوره بحرانی، شهر شیعه‌نشین حله، دارای یک فرایند تمدنی بوده است. این پژوهش با رویکرد تمدنی و با روش ترکیبی تاریخی و تمدنی و با تکیه بر منابع تاریخی مانند: تواریخ محلی حله، فهارس نسخ خطی، تواریخ عمومی، تراجم، دائره‌المعارف‌ها و پاره‌ای پژوهش‌های نو انجام گرفته است.
