نشست علمی نخستین پیش نشست همایش بین المللی الهیات شهر – ارزش ها و حکمرانی شهری

نشست علمی نخستین پیش نشست همایش بین المللی الهیات شهر با موضوع؛

ارزش ها و حکمرانی شهری برگزار گردید

اولین پیش نشست بین المللی «الهیات شهر» با موضوع «ارزش­ها و حکمرانی شهری» با حضور اساتید کشوری و بین المللی در پژوهشکده اسلام تمدنی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی پژوهشکده اسلام تمدنی، در ابتدای این نشست حجت الاسلام علی شفیعی دبیر علمی نشست با اشاره به الهیات شهر به عنوان یک گفتمان جدید که می تواند پاره ای چالش ها و بحران های زیست شهری را مدیریت کند و نگاه جدیدی را در نسبت انسان، اخلاق و معنویت به اشتراک بگذارد گفت: الهیات شهر می خواهد با به رسمیت شناختن شهر به عنوان بنیاد بحث، از معنا و معنویت، اخلاق و ارزش های انسانی، دگر پذیری و دگر دوستی و … که از جمله ضرورت های زندگی شهری هستند سخن بگوید و آن ها را تبدیل به دغدغه های همه شهروندان من جمله حکمرانان کند.

 وی با اشاره به شکل گیری اولین دغدغه های الهیات شهر در جمعی نخبگانی و در دو پژوهشکده ثامن و پژوهشکده اسلام تمدنی و مشارکت پژوهشکده مطالعات اسلامی در علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد در ادامه این جریان با این پژوهشکده ها، گفت: این سه مرکز علمی پیگیر برگزاری همایش بین المللی الهیات شهر در اواخر سال ۱۴۰۲ هستند که امیدواریم از ظرفیت برخی دیگر از سازمان ها و نهادهای دغدغه مند در این بحث نیز بتوانیم در ادامه استفاده کنیم.

احسان امین: هر آن چه مخالف اصلاح امور عمومی باشد مورد نهی شریعت است.

اولین سخنران این پیش نشست احسان الأمین رئیس پیشین هیئت امنای «بیت الحکمه» بغداد بود که در ذیل عنوان: مسئولیت شهروندی از دو جنبه مکانی و فرامکانی» با اشاره به ویژگی های انسانِ اسلام از مسئولیت وی در قبال هم نوعان سخن گفت و افزود: گاهی فرد در برابر خانواده خود مسئولیت دارد و گاهی در قبال همسایگان خود و گاه در مقابل خویشاوندان و در پایان در ازای جامعه و سرزمین خود مسئول شمرده میشود؛ حتی برمبنای فرموده قرآن کریم که میگوید: و الأرض وضعها للأنام، این احساس مسئولیت به مسئولیت در برابر همه عالم نیز کشیده میشود.

وی از منظر و با اشاره به خلقت جهان برای همه انسان ها و جانداران سخن از ضرروت همزیستی گفت و با اشاره به ضرروت تعامل صحیح با محیط زیست افزود: بر این اساس، تکلیف بندگی علاوه بر تکلیف همزیستی بر روی زمین، محافظت از آن و پرهیز از زیان رساندن به آن را هم شامل میشود، چه زیان رساندن به محیط و چه زیان رساندن به زندگی انسانها، خواه این آسیب منحصر در دوره حیات شخص باشد و خواه به زمانهای بعدی نیز کشیده شود، چرا که زمین متعلق به همه مخلوقات و همه نسلهای گذشته و آینده است؛ همچنین با توجه به آیه بعدی (فیها فاکهه و النخل ذات الأکمام)، عالم حق تمام انسانها و موجودات زنده و همه گیاهان است.

احسان امین مسئولیت شهروندی را در تعامل اخلاقی با نعمت های الهی دانسته و گفت: هر آنچه سلامت محیط و استمرار زندگی همه مخلوقات و رساندن این امانت الهی یعنی زمین به نسلهای آینده را تضمین کند، باید مورد توجه و رعایت انسان قرار گیرد، به دور از هرگونه تخریب و اخلال که خداوند در قرآن با عنوان «إفساد زمین پس از إصلاح و خَلق نیکوی آن توسط خداوند» از آن یاد کرده و انسانها را از آن بر حذر داشته است؛ خداوند انسان را از همه گونه های فساد بزرگ یا کوچک نهی کرده است، یعنی هر چیزی که مخالف با درستی و اصلاح باشد چه در حوزه تشریع و قانونگذاری و نظامها و چه در حوزه عملی و رفتار.

مهراب صادق نیا: شهروندان برابری اخلاقی دارند، هر چند برابری ایمانی نداشته باشند.

صادق نیا به عنوان سخنران دوم این پیش نشست در ذیل عنوان: «شهرنشینی، خیر عمومی و الاهیات پرهیز» با اشاره به این که جهان جدید تناسب زندگی شهری و روستایی را بر هم زده و این به هم خوردن تناسب زیستی پیامدهای منفی به دنبال داشته گفت: از مهم‌ترین این آثار منفی شهرنشینی به خطر انداختن محیط زیست، استفاده بی‌رویه از منابع و تهدید حیات بشر در آینده جهان، و از همه مهم‌تر تنوع فرهنگی، قومی، و مذهبی آزاردهنده‌ای را پدید آورده است.

این استاد دانشگاه ادیان و مذاهب به عنوان نمونه به مفهوم« خیر عمومی» و تنوع نگاه های به آن اشاره کرد و افزود: این چالش آخری با کاهش توافق شهروندان بر مفهوم خیر عمومی  می‌تواند زندگی را برای شهروندان دشوار کند. به قول جان رالز، در جهان امروز هیچ خیری نیست که همه بتوانند بر آن اتفاقِ نظر داشته باشند. تنوع و تکثر دیدگاه‌ها در باره مفهوم خوب و زندگی خوب به اندازه‌ای است که به دشواری بتوان به دیدگاهی مورد اتفاق درباره خیرعمومی رسید.

صادق نیا با اشاره به تجربه جهان غرب در مواجه با این بحران و ناتوانی آن تجربه در حل این گونه چالش ها گفت: در این شرایط ممکن است برخی با تأکید بر حریم خصوصی و خودآئینی، بخواهند از زندگیِ دلبخواهانه‌ی افراد مراقبت کرده و ایده‌ی خیر عمومی را یکسره به حاشیه رانده و تساهل را جایگزین آن کنند. در حالی که تجربه‌ی غربی‌ها از انتخاب این رویکرد نشان می‌دهد که با تهدید خیر در حوزه‌ی عمومی امکان دسترسی به زندگی دلبخواهانه‌ی خودبرگزیده‌ی افراد نیز وجود نخواهد داشت. افزون بر آن که این تلقی می‌تواند آزادی و برابری شهروندان را تهدید کرده و در نهایت فهم صاحبان قدرت از خوب و خیر را بر شناخت ضعیفان جامعه مسلط کند.

این صاحب نظر با اشاره به آراء برخی اندیشمندان معاصر غربی در امکان ناپذیری تفکیک بهروزی فردی از بهروزی جمعی گفت: شهرنشینی در جهان امروز گونه هایی از منازعات فرهنگی را بر سر مفهوم خوب و زندگی سعادتمندان و در مجموع خیر عمومی به همراه داشته است؛ منازعاتی که راه حل آن‌ها صرفا توسل به تساهل و پذیرش تکثر دینی نیست. دیوید هالنباخ با به چالش کشیدن رویکردهای غیردینی در تحقق خیرعمومی معتقد است که اجتماعات دینی می‌توانند در احیای ایده خیر عمومی و تحقق آن در جامعه نقشی اساسی داشته باشند؛ اگر چه باید از تعارض و تنش دینی پرهیز کنند.

سید محمد حسینی: عدالت در زندگی شهری یعنی مراعات حقوق شهر و شهروندان

سخنران پایانی این پیش نشست سید محمد حسینی استادیار پژوهشکده اسلام تمدنی بود که مباحث خود را ذیل عنوان«درآمدی بر معیارهای تحقق عدالت در شهر» ارائه کرد. وی ابتداء با اشاره به رای هایک که عدالت اجتماعی را یک سراب می داند گفت: اکثر اندیشمندان عدالت را یک فضیلت اخلاقی دانسته و کسانی همانند: ویل دورانت، جان رویمر و… آن را برای تحقق جامعه سالم ضروری می دانند.

حسینی با اشاره به عدالت در آموزه های دینی گفت: عدالت به بیان قرآن، مثل برخی فضلیت­های اخلاقی دیگر مانند آزادی خواهی و برابری، ریشه در خلقت انسان و ودیعه روحانی خداوند در انسان و کیفیت تکوین آفرینش و تدبیر او دارد.

وی با اشاره به چالش های موجود در زیست شهری و نقش عدالت در مدیریت این چالش ها گفت: بی توجهی به عدالت در مدیریت شهری باعث دوقطبی شدن شهر و شکل­گیری محلات برخوردار و مرفه و غیر برخوردار و فقیر شده، به تبع آن، باعث شکاف طبقاتی می­گردد  و مهمتر از آن، منجر به شکاف عاطفی بین شهروندان نیز می­شود. از این رو تلاش برای تحقق عدالت  و شناسایی معیارهای تحقق آن ضروری است.

استادیار پژوهشکده اسلام تمدنی با اشاره به پاره ای از معیارهای تحقق عدالت در شهر و با اشاره به آراء خواجه نصیرالدین طوسی گفت: خواجه نصیرالدین طوسی از سه ابزار برای تحقق عدالت نام می برد: ناموس الهی، حکومت و دینار. به نظر می رسد ناموس الهی همان دین و دینار مصداق بارز اقتصاد است. جالب اینکه خواجه نصیر برای جامعه عادلانه همراهی و تعاون چهار صنف را نیز لازم می داند: اهل قلم، اهل شمشیر، بازرگانان و کشاورزان.

وی در اشاره به آراء نویسنده کتاب« شهر عادلانه نیز گفت: سوزان اس فاینشتاین در کتاب شهر عادلانه معتقـد اسـت کـه ادعـای عدالـت وقتـی محقـق می­شـود کـه انسـان­ها چشـم­اندازی از آنچـه بایـد انجـام شـود را پیـش روی خـود داشـته باشـند و از این رو سه معیار برای تحقق عدالت در شهر معرفی می کند: دمکراسی، تنوع و برابری. و از آنها به عنوان پایه‌های اخلاقی برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری یاد می­کند.

این استاد دانشگاه تحقق این معیارها را در زیست شهری این گونه به تصویر کشید: در مطالعات شهری معیارها و شاخص­های مختلفی برای تحقق عدالت اجتماعی در شهر مطرح شده است؛ مانند: برابری فرصت­ها، آزادی، نیاز، اصل تفاوت، استحقاق، منفعت عمومی، وجود نظم، ساختار مدیریت شهری، امنیت، رفاه، حق سکونت، توزیع متوازن منابع و امکانات و خدمات شهری و میزان دسترسی به آنها و رعایت حداقل­ها در خدمات و امکانات شهری و ارزش افزوده زمین در شهر.

شایان ذکر است این پیش نشست در روز دوشنبه ۲۲ اسفندماه ۱۴۰۱ در پژوهشکده اسلام تمدنی به صورت حضوری و بر خط برگزار شد.