اخلاق پژوهشی

• کارشناس:احد فرامرز قراملکی
• زمان:دوشنبه, ۰۱ شهریور ۱۳۸۹
• مکان:اتاق جلسات دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی

چکیده:

نشست بررسی اخلاق در پژوهش به همت گروه همکاری های علمی پژوهشی معاونت پژوهش دفتر تبلیغات اسلامی خراسان با حضوردکتر احد فرامرز قراملکی استاد دانشگاه تهران، اعضای هیئت علمی و پژوهشگران این دفتر برگزار شد. 
دکتر قرا ملکی در پاسخ به این سؤال که تفاوت اخلاق نظری و کاربردی در چیست گفت: هر دو اخلاق از هنجارها صحبت میکنند، فضائل و رذائل را بحث کرده و از بایدها سخن میگویند. اما تفاوت آنها چیست؟ میتوان گفت نسبت بین اخلاق نظری و کاربردی نسبت بین روانشناسی با روان درمانی است. علم روانشناسی یک علم تجربی، رفتاری و آزمایشگاهی است ولی علم روان درمانی در حالیکه همان روانشناسی است ولی معطوف به یک وضعیت معین است. روان درمان مصرف کننده دانشهاست ولی روانشناس تولید کننده است.
وی افزود: اخلاق کاربردی همان اخلاق نظری است ولی معطوف به مسائل کاربردی است. مسائل کاربردی مسائلی هستند که منجر به یک تصمیم سازی میشوند. تصمیم، تعین در موقعیت خاص دارد و کلی نیست، مثلا نمیتوان گفت در مقابل حسود چه کار باید کرد بلکه باید گفت در مقابل این حسود و در این موقعیت چه میتوان انجام داد؟ نمیتوان به روانشناس گفت که چکار کنم ولی به روان درمان میتوان گفت. کبرای این قیاس اخلاق نظری و تمام اصول اخلاقی است و صغرای آن شناخت تفصیلی موقعیت است.
احد قراملکی افزود: سه چیز معمولا با هم اشتباه میشوند. اول اینکه انسان اخلاقی باشد به اعتبار اینکه دانش اخلاق را دارد. دوم اینکه اخلاقی نباشد به اعتبار اینکه دغدغه اخلاق ندارد و سوم اینکه انسان هم دغدغه دارد و هم علم، ولی شناخت از موقعیت ندارد، و بسیاری از مشکلات جامعه ما هم از قبیل همین سومی است.
وی در تقسیم اخلاق کاربردی افزود: اخلاق کاربردی خود دو گونه است. اخلاق حرفهای و سایر حوزهها که بیش از ۶۰ حوزه مثل زیستی، جنسی، ورزشی، هنری و … میباشند. اخلاق حرفهای اینجا به معنی مضاف و مضاف الیه است یعنی اخلاق حرفهها مثلا اخلاق حرفه پزشکی یا اخلاق حرفه مهندسی و … . حال سؤال این است که اخلاق پژوهش در کدام بخش جا میگیرد؟ اول باید دانست حرفه چیست و آیا پژوهش حرفه است؟ «حرفهایها ماندگارند». این شعاری است که تعریف حرفه را مشخص میکند. 
قراملکی درباره انواع کار گفت: کار کردن سه نوع است. اشتغال، شغل و حرفه. اشتغال یک کار نیمه وقت است که انسان به طور کلی درگیر آن نیست. شغل به کاری میگویند که تمام وقت کاری و حوصله انسان را میگیرد و حقوق و مزایایی هم دارد. حرفه همان شغل است با چند ویژگی مثل اینکه حرفه دانش تخصصی میخواهد، حرفه تجربه مفید و تحلیلی میخواهد. تجربه اینجا یعنی حوادثی که پیش میآید و انسان آگاهانه پشت سر گذاشته و آنها را از طریق آنالیز به دانش تبدیل میکند.
وی در ادامه ویژگیهای تمایز حرفه و شغل افزود: ویژگی بعدی این است که در حرفه مهارتهایی وجود دارد. در حرفه توانایی به معنی فعلیت مهارت وجود دارد. نگاه متمایز که شامل ژرف نگری، درون نگری و نگرش سیستمی است وجود دارد. انسان حرفهای مرام دارد یعنی خط و مرزهایی دارد که هرگز پا روی آن نمیگذارد حتی اگر ضرر کند.وی افزود: بین اخلاق و حرفه یک رابطه دو جانبه است. انسان حرفهای یکی از شروط پایداری‏اش اخلاقی بودن است و آدم اخلاقی کار غیر حرفهای نمیکند یعنی در چیزی که تخصص ندارد اظهار نظر نکرده و مسئولیت نمیپذیرد.
وی در توضیح این سؤال که پژوهش حرفه است یا خیر ادامه داد: پژوهشی که به تولید علم برسد حرفه تلقی میشود یعنی دست کمی از تولید کالا ندارد به این معنی که تولید دانش هم یک حرفه است، بنابراین اخلاق آن هم، اخلاق حرفهای است. اخلاق یک الگوی ارتباط درون شخصی و بین اشخاص است. الگو تعبیر امروزی کلمه خُلق است یعنی رفتار نهادینه شده در انسان. اخلاق به رفتار ارتباطی بر میگردد. اخلاق مبتنی بر رعایت حقوق طرف ارتباط است. اخلاق مسئولیت پذیری در قبال حقوق افراد است.
قراملکی افزود: با توجه به این تعریف به یک فرمول میرسیم و آن این است که انسان همیشه باید به طرف مقابل بگوید که تو حقوق داری و من تکلیف. آمدی در درر و غرر از امیرالمؤمنین نقل میکند که حضرت فرمودند: خداوند متعال حق بندگانش را مقدم بر حق خود قرار داده است پس هر کس حقوق بندگان خدا را رعایت کند حقوق خدا را رعایت کرده است. رساله الحقوق منسوب به امام سجاد(ع) نیز یک الگوی اخلاق حرفهای است.
این استاد دانشگاه در توضیح اخلاق پژوهش گفت: اخلاق پژوهش عبارت است از رعایت حقوق افراد در حرفه پژوهش. افراد در این تعریف یعنی ذوی الحقوق. در هیچ حرفهای به اندازه پژوهش شناخت ذوی الحقوق سخت نیست به خاطر اینکه ذوی الحقوق دیده نمیشوند. در پژوهش حداقل سه حوزه مرتبط به هم وجود دارد که عبارتند از فرآیند پژوهش، مدیریت پژوهش و خدمات پژوهش. اخلاق پژوهش دو رهیافت دارد. یکی اخلاق موسسههای پژوهشی و دوم اخلاق پژوهشگران.وی افزود: حوزههای پژوهشی امروز تنوع بسیار زیادی دارند مثل پژوهشهای بالینی، پزشکی، ژنتیکی، علوم رفتاری، کلامی، فلسفی، دینی، حقوقی و … و به تبع آن مسائل اخلاقی آن هم متنوع میشوند و هر کدام هم سه قسمت فرآیند، مدیریت و خدمات را دارند. به تبع این تنوع، برای پژوهش نمیتوان نسخه اخلاقی واحدی پیچید.
قراملکی در بخش دوم سخنان خود گفت: پژوهش دو مرحله دارد. اول، فرآیند گردآوری اطلاعات است. اخلاق مقام گردآوری یعنی در  درجه اول اول باید پایبند به اخلاق باور بود. این به معنای آن است که انسان نباید اهل ظن و گمان باشد بلکه باید تحقیق را از یقینیات شروع کند یعنی هر باوری پذیرفتنی نیست. کسی که به این اخلاق پایبند است همیشه بین دادهها و اطلاعات خط کشی میکند. آنچه که در تحقیق باید فیش برداری شود اطلاعات است و آنچه در کتاب میخوانیم دادهها هستند. دوم امانتداری است یعنی هنگامی که مطلبی از کسی نقل میشود باید بدون تحریف باشد. ریشه اصلی تحریف و دزدی علمی گرایش افراد به کتاب سازی است. سوم صداقت، چهارم درستکاری و پنجم احترام به تولیدات و آرای دیگران است.
وی افزود: مرحله دوم پژوهش فرآیند پردازش اطلاعات است که نقد، داوری و تحلیل، مقامهای آن هستند.