ساختار هندسی سوره های قرآن

• کارشناس:احمد ترابی, محمد خامه‌گر, حسن خرقانی
• زمان:پنج شنبه, ۰۳ آبان ۱۳۸۶
• مکان:سالن همایشهای دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی

چکیده:

ساختار هندسی سوره های قرآن
مبانی ، کارکردها
درنگاه نخست به سوره های قرآن آنها را مجموعه ای از آیات پراکنده می یابیم که با موضوعات ناهمگون گرد هم آمده اند بگونه ای که هیچ محور واحدی در بین آنها مشاهده نمی شود.
درنگاهی تمثیلی ، آیات را همچون خطوط پراکنده ای می بینیم که هیچ نظمی دربین آنها وجود ندارد . درتفسیر این پدیده ، دورویکرد درمیان قرآن پژوهان بوجود آمده است.
برخی از دانشمندان مسلمان براین باورند که قرآن کریم دارای سبکی پریشان وگسیخته است هرچند آیه موجود دریک سوره درباره موضوع مستقلی است واین موضوعات هیچ گونه ارتباطی بایکدیگر ندارند .زیرا هردسته از آیات به تناسب موقعیت خاصی نازل شده است وتنها بین آیاتی که دریک مرحله نازل شده اند تناسب وهماهنگی وجود دارد . آنها معتقدند که تلاش برای یافتن محور واحد در هر سوره تلاشی نامیمون است که ازیکسان پنداری ومقایسه نابجای قرآن با کتب بشری پدیدآمده است واصولاً سبک قرآن ورمز اعجاز آن درهمین پریشان گوئی واز شاخه ای به شاخه دیگر پریدن است.
رویکرد دوم نگاه جامع گرایانه به آیات سوره است . دراین نگرش هرسوره تنها دارای یک غرض اصلی است وسایر آیات – باهمه پراکندگی موضوعی – به آن غرض ومحور اصلی مرتبط می شود. بدینسان خطوط پراکنده آیات درنظمی هندسی سامان می یابند . دراین رویکرد ، مفسر با ژرف اندیشی در محتوای پیام هر سوره به دنبال یافتن غرض اصلی سوره تلاش های دامنه داری را سامان می دهد تا با راه یافتن به قله وتکیه زدن بربلندای سوره نگاهی گسترده وجامع را برآیات بیندازد ، وبا فهم روح کلی سوره به چگونگی ارتباط آیات بظاهر پراکنده دست بابد واز رهگذر انسجام معنایی سوره نکات تازه ای ازآن کشف نماید .
مبانی نظریه
رویکرد جامع گرایانه به سوره های قرآن برسه مبنا استوار است :
۱-    همسانی اصول جذابیت در کلام الهی وبشری
۲-    وحیانی بودن ساختار سوره
۳-    هدفدار بودن قرآن
مبنای تخست ، که شالوده مهم ترین دلیل این نظریه را تشکیل میدهد براین حقیقت استوار است که از عوامل جذابیت کلام، نظم وچینش ادبی آن است . پریشانگویی واز شاخه ای به شاخه ای دیگر پریدن ، آسمان وریسمان را بهم بافتن کلام را نازیبا وخواننده را خسته می کند ورشته کلام را درذهن اواز هم می گسلد . حال چه کلام بشری می باشد یا خدایی هیچ تفاوتی نمی کند . اگر بپذیریم که رعایت این اصل در متون ادبی باعث جذابیت ان خواهد شد قرآن نیز باید آن را رعایت کرده باشد آن هم به دقیق ترین وکامل ترین شکل آن. بنابراین دیگر توجیهی ندارد که بگوییم رعایت نظم درکلام بشری لازم است اما درکلام الهی ضرورتی ندارد واصولا رمز اعجاز قران ، درهمین نکته نهفته است که بدون رعایت اصول جذابیت کلام سخنی گیرا ، تاثیرگذار باشد!!!
پی آمدهای کشف پیوستگی آیات
نگرش جامع گرایانه به معانی سوره ها، نگرشی نو وساختاری به مفاهیم مطرح شده در سوره است که همچون هر نگاه دیگری پیامدها وآثار جدیدی بدنبال دارد . این نگاه نو ، افق جدیدی در درک معانی بلند این کتاب آسمانی می گشاید وروشهای نوینی رادر عرصه قرآن پژوهی وآموزش های قرآنی ارائه می دهد. برخی از پیامدهای نگرش ساختاری به سوره های قرآن به شرح زیر است :
۱-    کشف افق های جدید در اعجاز قرآن
واحد تحدی سوره است. زیرا خداوند هیچگاه از مخالفان نخواسته است که آیه ای همچون قرآن بیاورند بلکه سخن از حداقل یک سوره وحداکثر یک کتاب است . با نگرش جامع گرایانه به سوره ها دریچه جدیدی  برای مطالعه جنبه های اعجاز قرآن گشوده می شود. براین اساس می توان نشان داد که شیوه واسلوب قرآن در ترکیب آیات ودستیابی به مقاصد خویش از چه ویژگی هایی برخوردار است که خلق دوباره آن از توان همه نویسندگان خارج است.
۲-    ارائه روشی برای استنباط گزاره های علمی ازساختار سوره ها به عنوان مکملی برای نگرش آیه ای ونگرش موضوعی درفهم قرآن وبرداشت از آیات.
۳-    مقابله با شبهه افکنی های خاورشناسان که با تمسک به سبک قرآن که بظاهر آیات آن جسته وگریخته است آن را نه درحد یک کتاب آسمانی بلکه کمتر از کتب معمولی بشری دانسته اند .
۴-    آشنایی سریع وآسان بامفاهیم قرآن و ارائه یک دوره تفسیر ساختاری قرآن درمدت بسیارکوتاه برای سطوح مختلف تحصیلی
۵-    ارائه ترجمه پیوسته وتفسیر ی ا ز قرآن وزمینه سازی گرایش عمومی به فهم مفاهیم قرآن از طریق مطالعه  ترجمه های تفسیری ، دفتر نخست این روش باعنوان “تفسیر آفتاب” به چاپ رسیده است .
۶-    جایگزینی روش طرح معارف دین به سبک قران با روش های جاری که عموماً براساس اسلوب های کلامی وفلسفی تنظیم شده است .
۷-    فهرست بندی سوره ها به گونه ای که قاری قرآن قبل از مطالعه هرسوره، نمایی کلی ازمباحث را دریافته وهدف وغرض اصلی سوره را درک کند .
۸-    شناخت اسباب نزول های جعلی از طریق عرضه نمودن روایت به غرض سوره و پذیرش شأن نزول های هماهنگ با غرض سوره ، همان گونه که علامه طباطبایی درنقدشان نزول های نقل شده برای آیه ۵۶و۵۷ سوره غافر ازاین روش سود جسته است .
۹-    ترسیم ساختار هدایتی قرآن با قرار دادن هدف اصلی سوره ها درکنار یکدیگر
۱۰-    حل برخی ازاختلافات تفسیری
امید است که با گسترش رویکرد جامع گرایانه به قرآن ومطالعه نظم هندسی آن بتوان خدمتی درخور وشایسته برای رفع مهجوریت از قرآن کریم نمود.