فتح‌الله گولن از جمله نظریهپردازان الهیات اجتماعی است که عمدهترین نظریه‌های وی بر نوع کاربرد اسلام در وضعیت مدرن متمرکز است. وی بر مقولههایی مانند خدمت، کار، آموزش و در مجموع ساخت جهان اجتماعی بر اساس مفاهیم اسلامی تأکید می‌ورزد. از همین‌رو، قرائت وی از اسلام در مقابل قرائت اسلام سیاسی قرار می‌گیرد، زیرا وی اجرایی‌شدن اسلام را امری اجتماعی و فارغ از مسیر دولت ساماندهی میکند. در نوشتار حاضر تلاش میشود با استفاده از مباحث نظری مطالعات تمدنی، اندیشههای فتح‌الله گولن بررسی گردد. گولن از جمله متفکرانی است که داعیهدار نظریهپردازی دربارۀ تمدن اسلامی است. وی می‌کوشد برای مواجهه تمدنی جهان اسلام با مدرنیته غربی نسخهای ارائه دهد که ضمن حفظ هویت تمدن اسلامی و کارامدی برای حل مسائل موجود در جهان اسلام، کمترین منازعه و اختلاف میان جهان اسلام و غرب را در پی داشته باشد تا در پرتو آن سعادت دنیوی و اخروی را در کنار هم تأمین کند. تفاوت گولن با بسیاری از اندیشمندان مسلمان در نحوۀ ورود وی به عرصه عمل و کنش اجتماعی است و به همین دلیل، وی هم اندیشمندی مسلمان و هم رهبری اجتماعی است که تلاش دارد اندیشههای خود را در جمع میان اسلام و مدرنیته در مقام عمل به آزمون بگذارد.
