جهت تکمیل پروژه علمی نقش مطالعات تمدنی در تمدن نوین اسلامی

برای تکمیل پروژه علمی نقش مطالعات تمدنی در تمدن نوین اسلامی، که از سوی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به عهده دارم، و براساس پروپوزال این مطالعات که در ایران دنبال می شود، لازم است به صورت تطبیقی در ترکیه و مالازی، نیز دنبال شود، در تاریخ سوم مرداد وارد فرودگاه استانبول شدم. پس از استقرار درمرکزانتشاراتی کوثر، با مسئولین کوثر آشنا شدم. 
روشن شد کوثر اولین مرکز انتشار کتاب های شیعی در ترکیه شمرده می شود، که در سال ۱۹۹۲ میلادی، مدتی پس از انقلاب اسلامی ایران، تاسیس شده و تا کنون توانسته است بیش از سیصد عنوان کتاب شیعی را با چاپ های مکرر و تیراژهای بالا، منتشر کند. کتابهای نشر یافته یا ترجمه آثار کلاسیک شیعی در عرصه مباحث اعتقادی، روایت، ادعیه، تفسیر، احکام، اخلاق و عرفان است، یا ترجمه آثاری از چهره های برجسته معاصرایران و جهان تشیع.
 مرکزکوثربجز تلاش در زمینه نشر و پخش، دارای شبکه تلویزیونی است و حدود سیصد میلیون نفرتحت شبکه آن قرار دارند. این مرکز توانسته است ارتباط بسیار نزدیکی با علویان ترکیه و نیز با اهل سنت آگاه و تحصیل کرده این کشور داشته باشد. این نکته نیز لازم به یاد آوری است که برخی از کتابهای ترجمه شده از آثار چهره های شیعی، از سوی اهل سنت ترکیه منتشر و در نمایشگاه دائمی کوثر به نمایش در آمده است.
علویان که قرنها با خلفای عثمانی در آسیای صغیر، مبارزه می کرده اند، و بکتاشی ها که از طریقت حاج بکتاش ولی پیروی می کنند، با توجه به پیروی مشترک از ائمه اثنی عشری، امروزه در هم تنیده شده و با شیعه که تعداد آنها در ترکیه بالغ بر سه میلیون نفر است، قرابت بسیار نزدیک یافته اند. دده ها بمثابه روحانیون علوی،  خود را در اصل از سادات خراسان و از وابستگان به اهل بیت و انمه اطهار علیهم السلام می دانند که همزمان با مهاجرت "حاج بکتاش ولی" به این کشور منتقل شده اند، اکنون برای زیارت، به مشهد رفت و آمد دارند. 
تعداد علویان گفته می شود بیش از بیست ملیون نفر است و پس از قضایای سوریه و حمایت ایران ازحاکمیت علویان در این کشور، به لحاظ اعتقادی و سیاسی، به ایران نزدیک شده اند. 
تا جایی که امروزه علویان و شیعه، در ترکیه در ابعاد مختلف فرهنگی بایکدیگر همکاری دارند. علویان نیز آثارانتشار یافته خود رابرای پخش، در اختیار مرکز کوثر، قرار می دهند. تمام این همکاری ها سبب شده است تا پای علویان و بکتاشی ها به ایران بویژه برای زیارت و تجارت باز شود. جریانی که پیش از این از زمان مهاجرت حاج بکتاش ولی از نیشابور و مشهد به آسیای صغیر، تا پایان حاکمیت قاجار ادامه داشت است وصدها سند موجود در مرکز اسناد آستان قدس گویای رابطه آنها با مشهد در طول سده های گذشته تا دوره رضاخانی است. 
دیدار با آقای مقتدری نماینده فرهنگی ایران در استانبول، برای من این فرصت را فراهم آورد تا گوشه ای از فعالیت های فرهنگی این نمایندگی فرهنگی آشنا شوم. این نمایندگی توانسته است آثار برجسته ای از متفکرین معاصر ایران را به ترکی بر گرداند. این آثار با استقبال گرم محافل دینی و علمی این کشور روبرو شده است. از این آثار می توان به درسهای فلسفی ملاصدرا از دکترابراهیمی دینانی، استاد ممتاز دانشگاه تهران و گفتمانهای سیاسی و اجتماعی ایران مدرن، نوشته دکتر نجف لک زایی، رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی اشاره کرد. 
در گفتگو با جناب مقتدری روشن شد سه مرکز مطالعات تمدنی دراستانبول وجود دارد. یکی مربوط به برنامه های اردوغان رئیس جمهور ترکیه است که در ایام حضور من به دلیل فرارسیدن تابستان تعطیل بود. مرکز دیگر برای پی گیری مطالعات تمدنی، ارسیکا است. ارسیکا ircica ، پژوهش  تاریخ، هنر و فرهنگ اسلامی ترکیه را درسطح بین المللی، به عهده دارد و صدها عنوان کتاب در زمینه پژوهش های مباحث بینا فرهنگی، بین الادیانی، و میان تمدنی را دنبال می کند. دائره المعارف اسلام نیزکه یک دائره المعارف شناخته شده درسطح بین المللی است، در شماردست آوردهای پژوهشی این مرکز است.
من موفق شدم در ارسیکا دیداری با مصطفی شهیدی اورنِک؛ مدیر کتابخانه و مرکز اسناد این نهاد علمی و پژوهشی مهم بین المللی، داشته باشم. در گفتگو با ایشان روشن شد که این مرکز توانسته است تا کنون سمپوزیوم ها و همایش هایی را برگذار کند و شخصیت هایی چون ماهتیر محمد به دلیل اعتبار این مرکز، از آن بازدید داشته اند. 
آرسیکا از جمله در آکادمی بین المللی اسلامی ازبگستان دفترنمایندگی تاسیس کرده و با مرکز تحقیقات بین المللی علوم امام بخاری ( (irisrc واقع در سمرقند ازبکستان، همکاری هایی نظیرهمایش های بین المللی در زمینه نسخه شناسی و برگذاری نمایشگاه خط اسلامی، دارد. پرفسور دکتر خالد ارن و پروفسور شووسیل ضیااف مدیر مرکز امام بخاری و بسیاری از شخصیت های علمی دیگر در این سمپزیوم ها و کنفرانس ها، نقش آفرین بوده اند. این مرکز پژوهشی، همچنین با آکادمی علوم روسیه در سن پترزبرگ، در زمینه های مربوط به نسخه های خطی همکاری هایی داشته است.
ارسیکا مجله علمی با عنوانIRCICA JOURNAL منتشر می کند. این مجله اختصاص به تاریخ و تمدن اسلامی دارد و مقالاتی را به زبانهای ترکی، انگلیسی و عربی در آن منتشر می شود.
مرکزمطالعات تمدنی وابسته به دانشگاه باغچه شهر، نیز در شمار نهاد های علمی بود که با هماهنگی جناب مقتدری توانستم به بازدید آن بروم و با محمد آگاه به عنوان مسئول هماهنگ کننده این مرکز مطالعاتی، به گفتگو بنشینم. این مرکز از سوی اتحادیه اروپا و یونسکو و با کمک دفتر ریاست جمهوری و برخی از وزارتخانه های داخلی ترکیه و اولیای چلبی تاسیس و هدایت می شود. این مرکز توانسته است در ۱۸کشور سمینار و سمپوزیوم داشته باشد. بخشی از فعالیت های این مرکز مطالعاتی،  مستند سازی است. از مستندهای این آن می توان به داستان جهانی شدن که در ۲۰ایپیزود تهیه شده است، اشاره کرد. این مستند در رسانه های مهم بین المللی پخش شده است.
این مرکز مطالعاتی هم اکنون در مقام تهیه یک مستند دیگری در زمینه غذاها در میان ملل اسلامی است. آنها این پروژه را بخشی از پروژه سبک زندگی و مطالعات تمدنی خود در نظر گرفته اند. مسئولین این مرکزاعلان کردند ما می توانیم در این زمینه با اساتید ایرانی، هماهنگی کنیم. محمد آگاه اعلان کرد ما می توانیم در خصوص نقش ادبیات در زندگی روزمره ایرانیان نیز مستندی را فراهم کنیم. از دیدگاه ایشان این نوع از مطالعات جنبه انتزاعی ندارد و مخاطبان اصلی آنها توده های مردم هستند و این مستندها می توانند نقش سازنده ای در تحولات زندگی مردم داشته باشند.
مرکز مطالعات تمدنی در زمینه دیالوگ مدیترانه ای و نیز گفتگوی تمدنها و بازتاب اندیشه های ابراهیمی بر روی فلسفه، دانش و دین، سمپزیوم هایی را با مشارکت نهادهای مهم بین المللی و داخلی ترکیه برگزار کرده است.
از نکات بسیار مفید این سفر علمی دیار با پروفسورحسین حاتمی بود. من پیش از سفر از سوی جناب مروارید در جریان حوزه های دانشی ایشان قرار گرفتم، و با با تلاش ایشان و دوستانش، توانستم در استانبول با ایشان در دفتر آل البیت استانبول، دیدار کنم. این نشست کمک شایسته ای برای تکمیل مطالعات من داشت.
 پروفسور دکتر حسین حاتمی یک حقوق دان بلند پایه و یک اندیشمند برجسته شیعی است و گفته می شود از مشاوران حقوقی اردوغان شمرده می شود. ایشان با روی باز چهار ساعت وقت خود را در اختیارم گذاشت و توضیح بسیار ارزشمندی در خصوص تصوف موجود در ترکیه به مثابه یک ظرفیت تمدنی در این کشور در اختیارم گذاشت. ایشان علیرغم کهولت سن ساعتی نیزبرای نشان دادن محل شهادت و دفن شهید ثانی در زمان سلطان سلیمان قانونی در استانبول، که البته بدون آگاهی وی و توسط رستم پاشا اتفاق افتاد، از دفتر کار خود بیرون آمد و فرصت مغتنمی را دراختیار من گذاشت.
از کندو کاو در نوع فعالیت های علمی و پژوهشی در ترکیه ، روشن می شود که در این کشور تمدن شناسی و مطالعات تمدنی، پویا و به تعبیر دقیقتردر حال شکل گیری است. آنها در سه حوزه زمانی: یعنی کندوکاو در گذشته، ظرفیت شناسی کنونی تمدن اسلامی در ترکیه، حوزه مدیترانه، بالکان، اروپا، جهان عرب، آسیای مرکزی، و خاورمیانه، و نیز آینده پژوهی در بحث های مطالعات تمدنی،علاقمند هستند و زمینه های همکاری ما در مطالعات ایرانی و ترکیه ای، مطالعات مشترک در مباحث تمدنی مشترک بویژه مطالعات اسلامی فراهم است.
در واقع در میان رویکردهای گوناگون مطالعات تمدنی، می توان گفت: مطالعات اسلامی و اسلام گرایی، اعم از مطالعات علمی، تاریخی، هنری و تطبیقی در حوزه های گوناگون بویژه اسلام گرایی و سیاست، اسلام گرایی و فرهنگ، اسلام گرایی و هنر، اسلام گرایی و علوم عقلی، اسلام گرایی و عرفان و تصوف و اسلام گرایی و دانشها، در ترکیه و ایران، به صورت تطبیقی از اهمیت برخوردار است و کمتر این همکاریها جامه عمل به خود دیده است. 
ما می توانیم از منظر مطالعات سیاسی،  ترکیه و اتحادیه اروپا، ترکیه و جاده نوین ابریشم، ترکیه و آسیای مرکزی، و همینطور سبک زندگی در ترکیه و ایران،  به مطالعات مشترک تمدن شناسی دراین کشور و نیز آسیای مرکزی و حوزه فرهنگی و تمدنی مدیترانه و بالکان، در قالب کند و کاو میدانی همکاری داشته باشیم،  و به وقت ضرورت از توانایی های مشترک هر دو کشوردر برگزاری سمپزیوم ها و کنفرانسها بهره ببریم. این نوع مطالعات خود بخود باب ورود به مباحث گوناگون تمدن نوین اسلامی را برای محققین ما و ترکیه امکان پذیر خواهد نمود.
برای دریافت فایل پی دی اف کلیک کنید

منبع:مرکز همکاری های علمی و بین الملل

فایل های مربوطه : 
سفر به ترکیه غلامرضا جلالی.pdf۴۴۰,۲۴۴ KB