از شاخصه‌های مهم جامعه پیشرفته، تولید مستمر دانش در آن است. تولید دانش نیز، مستلزم فراهم آمدن مقدماتی است که آزاداندیشی از مهم‌ترین آنهاست. فارغ از مباحث نظری موضوع، مطالعه تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی نشان می‌دهد آزاداندیشی، تاثیر بسزایی بر رونق تمدن اسلامی، در سده‌های اوج آن داشته است. داعیه این نوشتار آن است که برای پیشرفت کشور و تحقق تمدن نوین اسلامی نیز، بایستی به این مقوله توجه جدی شود و بسترهای آن در عرصه‌های گوناگون فرهنگی و علمی فراهم شود. چرایی و چگونگی این امر، مساله‌ای است که این مقاله با روش توصیفی – تحلیلی در پی پاسخگویی به آن می‌باشد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد بالابودن ظرفیت حکومت از جنبه انتقادپذیری و برتافتن دیدگاه‌های دانشمندان و عالمان، رونق فرهنگ نقد و نقادی، جسارت علمی دانشمندان و شکستن مرزهای دانش، و همچنین تحقق کرسی‌های آزاداندیشی و نظریه‌پردازی، از راه‌کارهای تحقق آزاداندیشی در کشور است که عملی‌شدن آنها، قطعا پیشرفت علمی کشور را به دنبال خواهد داشت.
خلاصه ماشینی:
"مقام معظم رهبری، یکی از شرایط مهم دستیابی جامعه به تمدن را، ایجاد فضای مناسب برای بیان آزادانۀ نظرات و انتقادات افراد جامعه برشمرده و می‌فرماید: «بدون فضای انتقادی سالم و بدون آزادی بیان و گفت‌وگوی آزاد با حمایت حکومت اسلامی و هدایت علما و صاحب نظران، و تولید علم و اندیشۀ دینی و در نتیجه، تمدن‌سازی و جامعه‌پردازی، ناممکن یا بسیار مشکل خواهد بود» (خامنه‌ای، ۱۶/۱۱/۱۳۸۱). مدارس نظامیه، با آن همه شهرت و اعتبار، که بعدها الگوی ساخت نخستین دانشگاه‌های مغرب زمین شد، چون‌که بر مدار تعصب مدیران آنها می‌چرخیدند، آن‌گونه که باید و شاید، بالندگی تمدن اسلامی را در پی نداشت، بلکه به تدریج، باعث مجادلات مذهبی، کشمکش‌های فرقه‌ای و شعله‌ورشدن کینه‌های مذهبی و تاریک شدن فضای علمی جامعه گردید و پیرو آن، باب اجتهاد و آزادی فکری در مسائل دینی بسته شد (گیلانی، ۱۳۸۷، ۲۸۵ – ۲۸۶). ۴٫ جایگزینی تخویف به جای تحلیل از دیگر عوامل عدم آزاداندیشی، که از مهم‌ترین عوامل فقر علمی جامعه نیز محسوب می‌شود، جایگزین شدن «تخویف» به جای «تحلیل» است که نتیجۀ آن، خودسانسوری می‌باشد (شریف، ۱۳۷۰، ۴/۱۷)، به این معنا که نخبگان علمی، از ترس اینکه اگر حرف نویی را بزنند، جامعۀ علمی با آنها چگونه برخورد خواهد کرد، از اظهارنظر خودداری می‌کنند. ایجاد فضایی آرام و به‌دور از تنش برای اندیشیدن و سپس ارائه و نشر اندیشه و نظریه بدون واهمه، فراهم آمدن مقدمات بحث و مناظره، بررسی و نقد اندیشه و نظریۀ ارائه شده در فضای مناسب و منصفانۀ علمی و سرانجام، حرکت به سوی تولید نظریه‌های استوار در حوزۀ نظام ارزشی و فرهنگی، همه در تقدم آزادی و به‌ویژه آزادی اندیشه است که می‌بایست در جامعۀ علمی و سیاسی کشور محقق گردد."
