حجت الاسلام و المسلمین علی شفیعی مدیر گروه و عضو هیأت علمی گروه فقه کاربردی: امام صادق (ع) منادی دینداری عالمانه و مهذب
به گزارش روابط عمومی پژوهشکده اسلام تمدنی، حجت الاسلام و المسلمین علی شفیعی مدیر گروه و عضو هیأت علمی گروه فقه کاربردی پژوهشکده اسلام تمدنی در یادداشتی که در روزنامه شرق در تاریخ پنج شنبه ۶ تیرماه ۱۳۹۸ منتشر شده است گفت: امام صادق (ع) منادی دینداری عالمانه و مهذب
دینداری و دین ورزی ساحت ها و حالت های مختلفی دارد. دینداری و دین ورزی هم می تواند عالمانه باشد و هم می تواند مقلدانه باشد. هم می تواند بهداشتی و مهذب باشد و هم می تواند آلوده به خرافات و غلو باشد. نقش امامان (علیهم السلام) در هنگامه حیات و به دنبال ایشان اندیشمندان و کنش گران حوزه دین این بوده و هست که همیشه بر ترویج و تبیین دینداری عالمانه و بهداشتی تاکید کرده و جامعه دین دار را به چنین مسیری رهنمون کنند.
مطالعه زیست علمی و اجتماعی امام صادق (علیه السلام) به عنوان یکی از امامانی که نقش بنیادی در تلاش برای دعوت دینداران به دینداری عالمانه داشته و ملاحظه آموزه های برجای مانده از ایشان به خوبی نشان می دهد که اهتمام اول ایشان بر برجسته کردن این رویکرد در برابر دین داری مقلدانه یا عامیانه از یک سوی و تلاش در بهداشتی کردن آموزه های دینی از خرافه و غلو از سوی دیگر بوده است.
دینداری عالمانه ویژگی هایی دارد که حضرت در فرازی بلند به پاره ای از آن ها پرداخته است که از آن جمله می توان به این چند مورد اشاره کرد:
الف) نسبت دین و اندیشه
دین داری عالمانه دغدغه ای جدی بوده است که در ادبیات دینی از جمله آموزه های امام صادق( علیه السلام) وجود داشته و مورد تاکید بوده است. امام صادق در روایتی می گویند:کَمالُ الْمُؤْمِنِ فی ثَلاثِ خِصال: الْفِقْهُ فی دینِهِ، و…(أمالی طوسی، ج ۲، ص ۲۷۹) تفقه در دین یعنی فهم عالمانه و دقیق دین؛ این که حضرت تفقه در دین را از ویژگی های کمال یک انسان مومن و متدین می داند برای تاکید بر اهمیت و ارزش دین عالمانه است. یا در جای دیگر می گوید: إِذَا أَرَادَ اَللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى بِعَبْدٍ خَیْرا زَهَّدَهُ فِی اَلدُّنْیَا وَ فَقَّهَهُ فِی اَلدِّینِ وَ بَصَّرَهُ عُیُوبَهُ وَ مَنْ أُوتِیَ هَذَا فَقَدْ أُوتِیَ خَیْرَ اَلدُّنْیَا وَ اَلْآخِرَهِ. … چون خدا خیر بنده ای را خواهد او را نسبت به دنیا بی رغبت و نسبت به دین دانشمند کند … (اصول کافی ، ج ۳ ، ص ۱۹۶.) دین و به تبع آن دینداری ظرفیتی دارد که می تواند اندیشه و اندیشه ورزی را در یک جامعه ای و برای عموم شهروندان تبدیل به یک ارزش و خواست عمومی کند و از این راه آرامش را در آن جامعه نهادینه کند. دین داری عالمانه به بیان امام صادق(علیه السلام) آن قدر مهم است که نگاه خداوند به انسان متدین را در قیامت به دنبال دارد و لذا اگر کسی این گونه نباشد مورد توجه قرار نخواهد گرفت. مفضل یکی از شاگردان امام می گوید: سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللّهِ علیه السلام یَقُولُ عَلَیْکُمْ بِالتّفَقّهِ فِی دِینِ اللّهِ وَ لَا تَکُونُوا أَعْرَاباً فَإِنّهُ مَنْ لَمْ یَتَفَقّهْ فِی دِینِ اللّهِ لَمْ یَنْظُرِ اللّهُ إِلَیْهِ یَوْمَ الْقِیَامَهِ وَ لَمْ یُزَکّ لَهُ عَمَلًا یعنی شنیدم که ایشان مىفرمود: بر شما باد که در دین خدا دانشمند شوید و صحراگرد نباشید زیرا آنکه در دین خدا دانشمند نشود خدا روز قیامت به او توجه نکند و کردارش را پاکیزه نشمارد. (اصول کافى؛ ج ۱؛ ص ۳۶)
ب)امنیت عمومی
دین می تواند یکی از ظرفیت های ایجاد امنیت عمومی باشد ولی دینی که عالمانه باشد و بر آگاهی استوار باشد. فهم عالمانه و آگاهانه دین البته موجب ایجاد امنیتی عمومی است و محصول آن به صورت طبیعی باید ایجاد امنیت برای دیندار و شهروندان پیرامونی وی باشد. امام صادق(علیه السلام) که سخن از دینداری عالمانه می گوید در روایتی ضمن اشاره به پیامدهای مورد انتظار دینداری آگاهانه از جمله می گویند: اِنَّ صاحِبَ الدّینِ … لَمْ یُخِفِ النّاسَ فَـلَـمْ یَخَفْهُمْ وَ لَمْ یُذْنِبْ اِلَیْهِمْ فَسَلِمَ مِنْهُمْ(امالى مفید، ص ۵۲) دیندار؛ نه دینداری اش اسباب خوف دیگران است و نه خود چنان می کند که همیشه خوف از دیگران داشته باشد. تجاوزی به حریم دیگران نمی کند لذا حریم خودش هم در امنیت است.
فهمی از دین امنیت آور است که عالمانه و بهداشتی باشد و الا چه بسیار فهم هایی که اسباب زحمت خلق را فراهم کرده اند و نه دیندار احساس امنیت می کنند و نه فضای امنی برای دیگران گذاشته اند.
همین نگاه را امام در سخنی دیگر آن گاه که به آسیب شناسی دین و دینداری می پردازد می گوید: آفَهُ الدِّینِ الحَسَدُ وَ العُجبُ وَ الفَخرُ؛ آفت دینداری حسد؛ خودبزرگ بینی و فخرفروشی است. هر سه این آسیب از علل یا عوامل احساس ناامنی از یک سو و ایجاد ناامنی از سوی دیگر است.
ج) دین؛ خرافه و غلو
نکته دیگری که در زیست علمی و اخلاقی امام صادق علیه السلام قابل فهم است تلاش و دعوت ایشان به دوری از خرافه گرایی در دین است. امام به نقل از پیامبر می گوید: یَحمِلُ هذا الدِّینَ فی کُلِّ قَرنٍ عُدولٌ یَنفُونَ عَنهُ تَأویلَ المُبطِلینَ، و تَحریفَ الغالِینَ، و انتِحالَ الجاهِلینَ ، کما یَنفی الکِیرُ خُبثَ الحَدیدِ (بحار الأنوار : ۲/۹۳/۲۲.) مسئولیت حفظ این دین را در هر قرن؛ مردمان عادلى بر دوش دارند که تأویلهاى باطل اندیشان و تحریفهاى غالیان و گزافه گویان و برساخته هاى نادانان را از آن دور و نابود مى کنند. همان گونه که دم آهنگر پلیدى و ناخالصى آهن را از آن دور مى کند.
خرافه گرایی در دین یکی از آسیب های جدی دینداری است که در آموزه های دینی همیشه نسبت به آن هشدار داده شده است حتی تلاش شده است راهکارهایی برای مبارزه با آن ارائه گردد. امام صادق علیه السلام نقل مى کند که پیامبر فرمود: أَیُّهَا النَّاسُ مَا جَاءَکُمْ عَنِّی یُوَافِقُ کِتَابَ الله فَأَنَا قُلْتُهُ وَ مَا جَاءَکُمْ یُخَالِفُ کِتَابَ الله فَلَمْ أَقُلْهُ (المحاسن؛ ج۱؛ ص ۲ ) اى مردم! آن چه از من به شما رسیده که موافق کتاب خداست؛ من آن را گفته ام و آن چه مخالف کتاب خداست من نگفته ام. دینی که آمیخته به خرافه شده باشد به ضد خود تبدیل می شود و به جای آن که اسباب تعالی و رشد باشد فرد و جامعه را به قهقرا برده و زوال را به دنبال دارد.
بدون دیدگاه